چندوچونِ کارگاه آنلاین ویرایش رایانه‌ای را بگویید
مدت: ۲۰ ساعت، در ۸ جلسهٔ ۲/۵ساعتی، هفته‌ای ۲ جلسه، ۳ هفته
گاه: جمعه‌ها و شنبه‌ها، از ساعت ۱۷ تا ۱۹:۳۰
آغاز: جمعه ۷مرداد۱۴۰۱
پایان: شنبه ۲۹مرداد۱۴۰۱
آموزگار: سیدحمید حیدری‌ثانی
هدف: تسلط بر ریزه‌کاری‌های وُرد و سوارشدن بر ابزارهای آن
برای ویراستاریِ دقیق‌تر و تمیزتر و سریع‌تر
سرفصل‌ها: مقایسۀ ویرایش کاغذی و رایانه‌ای، رایانۀ مناسب برای ویرایش، کدام نسخهٔ آفیس؟، اجرای سریع‌ترِ ورد، سلامت جسمی در ویرایش رایانه‌ای، آماده‌سازی فایل، ترفندهای مفید در فرایند ویرایش، قلم‌های سالم، کار با اعداد، تنظیم کتابنامه، فهرست خودکار، مقدمات صفحه‌بندی، رفع انواع گیرهای پاورقی‌ها، ردگیری تغییرات و ریزه‌کاری‌های آن، اصول و تجربه‌های حاشیه‌نویسی (کامنت‌گذاری)، غلط‌یابیِ خودکار، مدیریت و تبادل فایل، پشتیبان‌گیری.
هدیه: بستۀ دیجیتال در قالب یک پوشۀ دانلودی، شامل فایل‌های آماده برای تمرین، قلم‌های اصلاح‌شده، نرم‌افزار اصلاح صفحه‌کلید، نرمش‌های هنگام کار با رایانه و… .
جای: هرجای دنیا که اینترنت باشد!
دوروبَرتان هستند کسانی که به چنین آموزشی نیاز دارند؛ اما خودشان نمی‌دانند که نیاز دارند! خب، شما باخبرشان کنید و با هم تشریف بیاورید به کارگاه. بارها دیده‌ایم که وقتی دوسه رفیق با همدیگر در کارگاه نام‌نویسی می‌کنند، از همان جلسهٔ نخست احساس راحتیِ بیشتری دارند و کنار همدیگر بهتر پیش می‌روند و تمرین‌ها را با هم حل می‌کنند.
گواهی: برای این دوره بی‌معناست و بلکه برای همهٔ دوره‌های آموزشی عالَم!
بهای دوره چند است؟
بها: ۷۳۰،۰۰۰ تومان (هر ساعت آموزشی ۲۸،۰۰۰ تومان!)
اوضاع اقتصادی خوب نیست. تخفیف بدهید!
تخفیف همدلی در اوضاع بدِ اقتصادی
۷۳۰،۰۰۰ تومان با ۲۰درصد تخفیف، فقط ۵۸۴،۰۰۰ تومان (هر ساعت آموزشی ۲۲،۴۰۰ تومان!)
تخفیف وفادار
اگر تاکنون در یکی دیگر از کارگاه‌های مؤسسهٔ «ویراستاران» شرکت کرده‌اید و می‌خواهید کارگاهِ دیگری، از جمله همین کارگاه، نام‌نویسی کنید، تخفیف دل‌چسبی تقدیمتان می‌کنیم. کافی است کد «وفادار» را بدون گیومه، در هنگام نام‌نویسی درج کنید و «اِعمال کوپن» را بزنید تا تخفیف شیرینش منظور شود. اگر نخستین بار است به کارگاه‌های «ویراستاران» می‌آیید، اکنون در نخستین بار نمی‌توانید از این تخفیف بهره‌مند شوید. ما نام‌ها را در سوابق کارگاه‌ها می‌جوریم و البته بسیار بعید است کسی بخواهد از این تخفیف سوءاستفاده کند. راستی، این تخفیف ربطی به تخفیف‌های دیگر، مانند تخفیف همدلی و گروهی، ندارد و با آن‌ها جمع می‌شود. به‌به!
تخفیف‌های نام‌نویسی گروهی
دونفری: ۲۰،۰۰۰ تومان هر نفر، کد تخفیفِ «دو»
سه‌نفری: ۳۰،۰۰۰ تومان هر نفر، کد تخفیفِ «سه»
چهارنفری: ۴۰،۰۰۰ تومان هر نفر، کد تخفیفِ «چهار»
پنج‌نفـری: ۵۰،۰۰۰ تومان هر نفر، کد تخفیفِ «پنج»
شش‌نفری: ۵۵،۰۰۰ تومان هر نفر، کد تخفیفِ «شش»
هفت‌نفری: ۶۰،۰۰۰ تومان هر نفر، کد تخفیفِ «هفت»
هشت‌نفری: ۶۵،۰۰۰ تومان هر نفر، کد تخفیفِ «هشت»
نُه‌نفری: ۷۰،۰۰۰ تومان هر نفر، کد تخفیفِ «نه»
ده‌نفری: ۷۵،۰۰۰ تومان هر نفر، کد تخفیفِ «ده»
نکته‌های مهم در نام‌نویسی گروهی
۱. ابتدا یکی از شما سرگروه می‌شود و اسم و فامیل همهٔ اعضای گروه و عنوان کارگاهِ مدنظر را در یک پیام می‌فرستد به ۰۹۰۰۲۹۸۱۳۸۸ t.me/virastaran1. ملاک تعداد اعضای گروه را همین پیامِ سرگروه می‌دانیم. او یک نام خلاق و جالب هم برای گروهتان می‌گذارد و اسم اعضا را زیرِ نام گروه می‌نویسد و با قید عنوان کارگاه مدنظر، برای ما می‌فرستد. سرگروه هیچ مسئولیت دیگری ندارد و کارش اینجا تمام است.
۲. سپس هریک از شما اعضای گروه، با زدن کد تخفیفِ متناسب، نام‌نویسی و واریز را تک‌تک و جداگانه به انجام می‌رسانید. کد تخفیفِ متناسب یعنی همان عددِ تعداد اعضای گروهتان. اگر سه نفرید، هرکدامتان کدِ «سه» را بدون گیومه وارد می‌کند و اگر شش نفرید، کدِ «شش» را بدون گیومه.
۳. بعد، حتماً هریک از اعضای گروه، تک‌تک و جداگانه در پیامی به ۰۹۰۰۲۹۸۱۳۸۸ t.me/virastaran1 این‌ها را می‌فرستید: تصویر فیش واریزی + نام کارگاه + نام گروهتان + اسم و فامیل کامل خودتان + شمارهٔ همراه. تمام!
۴. تخفیف‌های نام‌نویسی گروهی با تخفیف‌های دیگر جمع می‌شود و مثلاً می‌توان هم‌زمان از تخفیفِ گروهی و تخفیفِ «وفادار» بهره برد. «ویراستاران» چقدر خوب است آخر!
۵. تخفیف نام‌نویسی گروهی در «همهٔ» کارگاه‌های حضوری و برخط (آنلاین) و غیرحضوری (آفلاین) برقرار است و روالش در همهٔ آن‌ها عینِ همین است که خواندید.
راه نام‌نویسی
از بالای همین صفحه اقدام کنید و مراحل را تا پایان پرداخت و دیدن صفحۀ «آواچه»ها ادامه دهید. پس از واریز، اسم و فامیل و مبلغ واریزی را به شمارۀ ۰۹۰۰۲۹۸۱۳۸۸ تلگرام کنید. t.me/virastaran1. اگر تمایلی ندارید به پرداخت اینترنتی می‌توانید از راهِ کارت‌به‌کارت یا پایا اقدام کنید:
حساب بانک رسالت: 10.4890332.1
کارت: 5041721039481842
شبا: IR430700001000114890332001
محمدمهدی باقری کاکُلکی
پس از واریز، اسم و فامیل و مبلغ واریزی را به شمارۀ ۰۹۰۰۲۹۸۱۳۸۸ تلگرام کنید. t.me/virastaran1
جای درستی آمده‌اید. کارگاه آنلاین ویرایش رایانه‌ای را در پاسخ به نیازی اساسی تدارک دیده‌ایم. برویم ببینیم چیست!
ویرایش رایانه‌ای یعنی چه؟
ویرایش رایانه‌ای مفهومی است دوبخشی:
۱. ویرایش: اصل کارِ هر ویراستار در بهترسازیِ متن؛
۲. رایانه‌ای: ابزار کار ویراستار در ویرایش، به‌روش دیجیتال و با حذف کاغذ.
در کارگاه آنلاین ویرایش رایانه‌ای دربارهٔ بخش اول، یعنی خودِ ویرایش، هیچ‌چیزی بیان نمی‌کنیم. برای آموختن ویرایش، کارگاهِ دیگری هست با عنوان کارگاه ویرایش و درست‌نویسی که به‌صورتِ حضوری (دیداری) و غیرحضوری (فیلمی و آفلاین) و برخط (آنلاین) برگزار می‌شود. در آن، فارغ از اینکه روی کاغذ ویرایش می‌کنیم یا روی فایل، دربارهٔ خودِ ویرایش و درست‌نویسی سخن می‌گوییم، یعنی دربارهٔ کژتابی و حشو و خطای منطقی و گرته‌برداری و خطای دستوری و نایکدستی و دستورخط و عددنویسی و ارجاع و کتابنامه و… .
کارگاه آنلاین ویرایش رایانه‌ای فقط بر بخش دوم متمرکز است، یعنی رایانه‌ای‌بودنِ ویرایش. می‌گوییم حالا که قرار است با رایانه ویرایش کنیم، کدام اصول را رعایت کنیم و چه ترفندهایی به کار ببندیم تا کارِ ویرایشمان سریع‌تر و دقیق‌تر و تمیزتر پیش برود.
کارگاه آنلاین ویرایش رایانه‌ای کارگاه تسلط بر وُرد است:
سوارشدن به ریزه‌کاری‌های وُرد و بلدشدن ابزارهای آن.
کارگاه آنلاین ویرایش رایانه‌ای کارگاه دستورکلی نیست.
این دوره چه گیرهایی را برطرف می‌کند؟
سرفصل‌های کارگاه برخط (آنلاینِ) ویرایش رایانه‌ای برآمده از نیازها و پرسش‌های شماست:
۱. وقتی برای نویسنده کامنت می‌گذارم، حتی کامنت خیلی عادی، با چه لحنی بنویسمش که به او برنخورد؟
۲. چندین فایل وُرد را چطور با هم ادغام کنم، بدون به‌هم‌ریختن فونت و تنظیماتش؟
۳. لپ‌تاپ مناسبِ ویراستاریِ تمام‌وقت چه ویژگی‌هایی دارد؟ ساده‌ترش: چه رایانه‌ای کافی است؟
۴. سرعت کار در سندهای حجیمِ وُرد، خیلی کم می‌شود. چه کنم که لاک‌پشتی کار نکنم؟
۵. این نمایشگر (مانیتور) روزی ۷ ساعت هم‌نشین چشم‌های من است. چطور تنظیمش کنم که با چشم‌هایم مهربان‌تر رفتار کند؟
۶. لازم است که فوری و راحت، از صفحهٔ دسکتاپ عکس بگیرم و بفرستم برای ناشر. از کلّ صفحه هم نه، از یک قسمت خاص متن. در ضمن، جایی از عکس را رنگی کنم تا قشنگ مشخص شود کجا را می‌گویم.
۷. پیشرفته‌گردی چون است؟ یعنی چطور پیشرفته جست‌وجو کنم؟ می‌خواهم چیزهای عجیب را راحت پیدا کنم؛ مثل گیومه‌هایی که باز شده‌اند، اما بسته نشده‌اند.
۸. می‌شود از این کامنت پَرید به کامنت بعدی؟ برای کار با کامنت چه میان‌بُرهایی هست؟ چطور بفهمیم که چند کامنت گذاشته‌ایم در متن؟ راهی هست برای اینکه برای پانوشت‌ها و پی‌نوشت‌ها کامنت بگذاریم؟
۹. تنظیم فهرست خودکار و ۹ مسئله دربارۀ پانوشت‌زَنی را لازم است یک بار یاد بگیرم.
۱۰. گاهی لازم است فایلِ وُرد را قفل کنم تا کسی نتواند هیچ تغییری در آن بدهد. راهکار بدهید.
۱۱. تغییر نام فایل هم اصول دارد؟ من که همیشه تهش می‌نویسم «نهایی»! البته گاهی خوب از کار در نمی‌آید: «نهایی نهایی»! «نهایی نهایی نهایی»! «نهایی نهایی نهایی با آخرین اصلاحات»! «به جان خودم دیگه نهایی نهایی»!
۱۲. می‌دانم که ردگیری تغییرات (Track Changes) ریزه‌کاری زیاد دارد؛ اما نمی‌دانمِشان، مثلاً کپی‌کردن تکه‌ای از متن با ترک‌چنجِ آن.
۱۳. بگویید از «روال‌های تجربه‌شده» و تجربه‌های تلخ و شیرین در گرفتن متن از مشتری و دادن متن به او و رفت‌برگشت‌های فایل‌ها تا انتهای کار.
۱۴. غلط‌یاب‌ها چقدر کمک می‌کنند به ویراستار؟ می‌شود غلط‌یابِ وُرد را غنی کرد و به آن تکیه کرد؟
۱۵. چیزهایی از الگوها (استایل) می‌دانم؛ اما چون خیلی مهم‌اند، دوست دارم بیشتر با آن‌ها وَر بروم و مسلط‌تر شوم.
۱۶. توپی‌ها (بولت) و عددهای خودکارِ متن خیلی اذیت می‌کنند. امیدی هست به مرتب‌شدنشان؟
۱۷. ذخیره‌سازی (سِیو) و ریزه‌کاری‌هایش را هرچی یاد بگیریم، بازهم کم است. یک بار که فایلت پاک شد، ضرورتش را می‌فهمی. پشتیبان‌گیری هم قصهٔ خودش را دارد. می‌شود خودکار و برخط (آنلاین) پشتیبان گرفت؟
۱۸. مهم است که ویراستار برقرار باشد. ویراستاری هم، مثل همهٔ پشت‌میزنشینی‌های دیگر، تن را فرسوده می‌کند. چه کنیم که سالم بپاییم.
برای آموختن ویرایش رایانه‌ای، چرا «ویراستاران» بهترین گزینه است؟
۱. هیچ مجموعه‌ای در ایران به‌اندازهٔ مؤسسهٔ «ویراستاران» درگیرِ ویرایش رایانه‌ای (ویرایش دیجیتال) نبوده و نیست. از ابتدای کارمان در آذر۱۳۸۸ بنا را بر «حذف کاغذ» گذاشتیم و ویرایش را فقط در رایانه پیش بردیم. بله که دیگر امروزه، در ذهن و در عمل، تأکید بر ویرایش رایانه‌ای بی‌معناست؛ اما آن زمان‌ها برای ناشران و نهادهای سفارش‌دهندهٔ ویرایش، ویرایش رایانه‌ای واقعاً جدید و عجیب می‌نمود. در برابرِ پیشنهاد «فایلِ اثر را بدهید» مقاومت می‌کردند و باید راضی‌شان می‌کردیم که اگر رایانه‌ای ویرایش کنیم، به‌صرفه برای ناشر است و به‌منفعتِ ویراستار هم، و به‌‌سود به‌سازیِ اثر است و به‌نفع محیط‌زیست نیز. پُر بیراه نیست اگر بگوییم که برای جاانداختن ویرایش رایانه‌ای بسیار «جنگیدیم»، آن‌هم نه با دعوا و جدل، که با مذاکره و اقناع و اصرار و تضمین‌دهی و تلاش مضاعف.
در این ۱۳ سال ویرایش رایانه‌ایِ متمرکز و گروهی، برای ویرایش ۵۹میلیون واژهٔ فارسی، از متن‌های مختلف، به تمام سوراخ‌سمبه‌های وُرد سرک کشیده‌ایم و برای مسئله‌هایش ترفند یافته‌ایم. حجم پوشه‌های متن‌های سفارشی در رایانه‌ها و هاردهای سرویراستارانِ «ویراستاران» بیش از ۲ ترابایت است که از نخستین فایلِ ارسالیِ مشتری تا واپسین فایلِ آماده برای صفحه‌آرایی یا حتی آمادهٔ چاپ در آن یافت می‌شود. اگر قرار بود همهٔ رفت‌وبرگشت‌ها روی کاغذ پیش برود، کوهی کاغذ و جنگلی درخت مصرف شده بود.
۲. مزیت دوم ما کارگاهی‌بودنِ آموزش‌هاست، بدون یدک‌کشیِ این عنوان و بدون شعاردادن. در کارگاه ما «هر» یک نکته‌ای که درس می‌دهیم، همگی بلافاصله در لپ‌تاپ تمرینش می‌کنند و مدرس مطمئن می‌شود که همه توانسته‌اند درست انجامش دهند.
۳. دلیل سوم نیز همان مزیت همیشگی «ویراستاران» از آذر۱۳۸۸ تا پایان عمرمان است: تضمین بی‌قیدوشرط و بدون سؤال و جوابِ رضایت شما، از «هر» خدمتی که در قبالش به «ویراستاران» پول می‌دهید. بله، هر زمان که باشد، اگر از آموزه‌ها یا روش تدریس ناراضی بودید، می‌توانید پول پرداختی‌تان را پس بگیرید، حتی اگر ساعت آخر کارگاه باشد!
تضمین بی‌قیدوشرط رضایت از «ویراسـتاران» برای هر ریالی که می‌پردازید!
چند نکته
۱. کمی زودتر از موعد به اینترنت وصل شوید و در اتاقِ وِبینار حاضر شوید. شاید مشکلی باشد که باید پیش از شروع کارگاه حلش کنید. چند فایل برای تمرینِ هم‌زمان با تدریس را دم دست نگه می‌دارید تا به‌موازات پیش‌رفتنِ کارگاه بتوانید آموخته‌های خود را همان لحظه تمرین کنید و برای یافتنشان، از کلاس جا نمانید.
۲. حتماً با رایانه به وبینار وصل شوید، نه گوشی. باید آموزه‌ها را هم‌زمان با تدریس تمرین کنید و در صورت نیاز، دسکتاپتان را با بقیه به اشتراک بگذارید. احتیاطاً نرم‌افزار اشتراک دسکتاپِ AnyDesk را پیش از کارگاه از اینجا نصب کنید تا در مواقع ضروری، مدرس بتواند با نظارت شما به رایانه‌تان وارد شود و گیرهای احتمالی را برطرف سازد.
۳. نیاز ضروری است که تا فردای هر جلسه، تمام آموخته‌هایتان را تمرین کنید. تمرین پس از گذشت ۲۴ ساعت هیچ فایده‌ای ندارد. فکر کنید تا قبل از فردای هر جلسه هم یک ساعت کلاس دارید. دغدغه‌ای که ما و شما داریم، یادگرفتن است، نه وقت‌گذراندن و حضور ماست‌گونه سرِ کلاس! برای این یادگیری، از هم‌اکنون می‌گوییم که باید «تا فردای هر جلسه» تمرین کنید و تمرین. چنین کنید، قول می‌دهیم یاد بگیرید. چنین نکنید، باز قول می‌دهیم کل کارگاه بی‌فایده است.
۴. بعضی گفته‌های کارگاه آنلاین ویرایش رایانه‌ای برای برخی تکراری است و برای برخی نیازمند بازگوییِ مکرّر. مدرس راه میانه را در تدریس پیش خواهد گرفت و همراهی و صبر شما را خواهان است.
۵. اگر فایل‌های متنیِ خراب یا دردسرسازی دارید، در اختیار ما بگذارید تا با هم بررسی‌شان کنیم.
کمی واژه‌شناسی: انواع روش‌های آموزش
بهتر است برای اینکه ذهن‌هایمان به هم نزدیک شود، واژه‌های رایج در آموزش را با همدیگر مرور می‌کنیم. هدف این است که مرزهایشان را دقیق‌تر بشناسیم و دچار سرگشتگی نشویم. کلیدواژه‌های زیر را از نظرِ مبارکتان بگذرانید:
۱. آموزش حضوری: آمدنی و رفتنی + غیرمجازیِ هم‌زمان + مکان‌محور و زمان‌محور.
۲. آموزش مجازی: از راه دور + مکان‌نامحور:
۲. ۱. آموزش غیرحضوری: آفلاین + مجازیِ ناهم‌زمان + از راه دورِ غیرحضوری + با فیلمِ ازپیش‌ضبط‌شده + مکان‌نامحور و زمان‌نامحور+ دانلود فیلم یا گرفتن بسته از پُست.
۲. ۲. آموزشِ برخط: آنلاین + مجازیِ هم‌زمان + از راه دورِ حضوری + با وِبینارِ زنده + مکان‌نامحور و زمان‌محور + حضور مجازی در کلاس زنده.
محصول این صفحه‌ای که اکنون
در حال خواندش هستید،
از نوعِ آموزش برخط (آنلاین) است.
تاریخچهٔ روش‌های آموزش در «ویراستاران»
در ۱۲آذر۱۳۸۸ نخستین آموزش حضوری ویرایش (غیرمجازیِ هم‌زمان) را با عنوان «کارگاه ویرایش و درست‌نویسی» راه انداختیم. اکنون ۱۱ سالی می‌شود که با وسواسِ «کیفیت آموزش» پیش رفته‌ایم و با دغدغهٔ «رضایت مشتری» فرایندهایمان را بهبود داده‌ایم. نتیجه‌اش این‌ها شده است: ۲۷۵ کارگاه ویرایش در ۲۲ شهر، حدود ۱۰۰ کارگاه ویرایش رایانه‌ای، ۱۸ کارگاه نگارش و زیبانویسی، ۶ کارگاه دستورزبان فارسی، ۶ کارگاه داستان‌پردازی، چند کارگاه دستورکلی و نمایه‌سازی و ویرایش خبر و خوش‌نویسی و تندخوانی، برای ۱۵۳ میزبان، به‌علاوهٔ ده‌ها نشست تمرین ویرایشی و صدها نشست رایگان متن‌خوانی. شما مؤسسهٔ «ویراستاران» را به عالی‌بودن آموزش می‌شناسید و ما شما را به اعتماد و همراهیِ افتخاربخش می‌شناسیم.
در ۱۰اردیبهشت۱۳۸۹ نخستین آموزش‌های رایگان و لقمه‌لقمه در عرصهٔ ویرایش را با راه‌انداختن نخستین وبگاه تخصصیِ این وادی (سایت «ویراستاران») در چشم‌رسِ مشتاقان درست‌نویسیِ فارسی گذاشتیم. شبکه‌های اجتماعی‌مان هم که راه افتاد، در وایبر و تلگرام و اینستاگرام و آپارات و شنوتو و لینکداین و توییتر و فیسبوک (همه‌جا با تک‌شناسهٔ virastaran) مشغول شدیم به آموزش‌پراکنی و نکته‌گویی و فرهنگ‌سازی دربارهٔ شیرینی‌های زبان فارسی و ظرافت‌های نویسندگی و بایسته‌های ترجمه و چندوچونِ ویراستاری. هم‌اکنون این آموزش‌های رایگان در دسترس شماست. انگشت‌رنجه کنید: ۷۶۷ مقالهٔ وبگاهی، ۹۹ آواچهٔ پادکستی، ۸۴ فیلمکِ «چهار دقیقه فارسی»، ۲۸۶۵ فرستهٔ تلگرامی، ۶۵۸ فرستهٔ اینستاگرامی و… . چه حسّ خوشایندی است که اعلام کنیم: میوهٔ چندین‌هزار نفرساعت کار آموزشی را رایگان پیشکش می‌کنیم به ذهن و زبان و قلمِ شما، با آغوشِ باز و با سرِ بلند و با دلِ امیدوار.
در ۲۳آذر۱۳۹۵ نخستین آموزش برخط (آنلاین، مجازیِ هم‌زمان، از راه دورِ حضوری، وبینارمحور) را با عنوان «وبینار تمرین ویرایشی» در محیط برنامهٔ زوم برگزار کردیم که تجربهٔ موفق و پُراستقبالی بود. پس از آن، نشست‌های مجازی و برخط را ادامه دادیم و امکان‌ها و محدودیت‌هایش را سنجیدیم؛ اما تمرکزمان همچنان بر آموزش حضوری بود. در پایان سال ۱۳۹۸ و در زمانهٔ خانه‌نشینیِ اجباری ایرانیان، در پی شیوع ویروس کرونا، بر آن شدیم که آموزش‌های حضوری‌مان را این بار جدی‌تر و منسجم‌تر، به‌صورت از راه دورِ حضوری (برخط یا آنلاین یا مجازیِ هم‌زمان) عَرضه کنیم.
در ۲۲بهمن۱۳۹۷ نخستین آموزش غیرحضوری (آفلاین، مجازیِ ناهم‌زمان، از راه دورِ غیرحضوری، فیلم‌محور) را با عنوان «دورهٔ غیرحضوری ویرایش و درست‌نویسی» به مشتاقان یادگیریِ ویراستاری تقدیم کردیم. بستهٔ آموزشیِ پُروپیمان این دوره و نیز پشتیبانی نامحدود آن، در کنار حُسن شهرت «ویراستاران» در آموزش باکیفیت و مشتری‌مداریِ عالی، مایهٔ استقبال چشمگیر از این دورهٔ غیرحضوری شد. با خرید این بستهٔ آموزشی، ۱۲ چیز به دست می‌آورید که در صفحهٔ مخصوصِ خودش همه را کامل توضیح داده‌ایم.
از ۶فروردین۱۳۹۹ به‌بعد، آغاز کردیم دوره‌های آموزش برخط را با این عنوان‌ها:
دورهٔ برخط ویرایش و درست‌نویسی، ۳۳ دوره
دورهٔ برخط نگارش و زیبانویسی، ۶ دوره
دورهٔ برخط ویرایش رایانه‌ای، همین دوره برای سومین بار
دورهٔ برخط دستورزبان فارسی، ۲ دوره
دورهٔ برخط داستان‌پردازی، ۸ دوره
دورهٔ برخط نگارش اداری، کِی باشد؟
دورهٔ برخط دستورکلی، ۲ دوره
دورهٔ برخط صفحه‌آرایی با وُرد، بستگی دارد به میزان استقبال
دورهٔ برخط صفحه‌آرایی با این‌دیزاین، می‌خواستیم حضوری برگزاریمش
دورهٔ برخط تمرین ویرایشی، پراکنده
منتظر خبرهای تکمیلی باشید. پیشنهادهایتان را مشتاقانه شنواییم: info@virastaran.net
کارگاه آنلاین ویرایش رایانه‌ای چه فرقی دارد با کارگاه دستورکلی؟
هر دو کارگاه مخصوص ویراستارهاست؛ ولی کارگاه دستورکلی فقط بر یک حوزهٔ خاصِ ویرایش رایانه‌ای متمرکز است: تغییر یکجای یک‌عالَمه واژه و نویسه (کاراکتر) است با صورتِ درستشان. همین! این در حالی است که کارگاه ویرایش رایانه‌ای به همهٔ جنبه‌های این وادی می‌پردازد.
کجا می‌توانم دربارهٔ ویرایش رایانه‌ای بخوانم؟
در دسته‌بندیِ فرِسته‌های وبگاه «ویراستاران»، بخشی با عنوان ویرایش رایانه‌ای ساخته‌ایم که در آن، آموزه‌ها و تجربه‌هایی از وُرد و دستورکلی و ویرایش رایانه‌ای و صفحه‌آرایی و… جمع است. از نشانی زیر به این دسته بروید:
پنج نکته دربارهٔ کارگاه‌های برخط (آنلاین) در «ویراستاران»
۱. محتوای دوره‌های برخط عینِ محتوای کارگاه‌های حضوری است. مدرس با همان سرفصل‌ها و ترتیب جلو می‌رود و همان نکته‌ها را می‌گوید. تنها تفاوت، در حضوری یا برخط‌بودنِ آموزش است با ویژگی‌های ذاتیِ هریک.
۲. فراخِدمت‌های یادگیریِ مجازی در «ویراستاران» عین همان فراخِدمت‌های یادگیریِ حضوری است که از سال ۱۳۸۸ اعلامشان کرده‌ایم و هنوز هم بر آن سریم! منظور از فراخِدمت چیست؟ اول، پشتیبانیِ نامحدود: رایگان‌پُرسی از مدرس تا آخر عمرِ او، با تلفن و تلگرام و ایمیل، برای هرجور پرسش ویرایشی یا نگارشی؛ دوم، تضمین بی‌قیدوشرط رضایت و برگرداندن همهٔ مبلغ پرداختی در صورت نارضایتی، کاملاً طبق نظر شخصیِ فرد، بدون هیچ‌گونه چون‌وچرایی، حتی در جلسهٔ پایانی و حتی پس از پایان دوره. این مزیت‌های ابتکاری را «ویراستاران» از آذر۱۳۸۸ طراحی و اعلام کرده و همواره به آن‌ها پایبند است.
۳. برای حضور در کارگاه‌های برخط، کافی است با گوشی یا رایانه به اینترنت متصل شوید. نیاز به نصب هیچ نرم‌افزاری هم نیست. با مرورگرِ فایرفاکس یا کروم به کلاس وصل می‌شوید. لازم نیست جای خاصی بروید. چیزی هم برای کسی پُست نمی‌شود. بله، صفر تا صدِ کارگاه به‌شیوهٔ برخط (آنلاین) بر بستر اینترنت پیش می‌رود. البته برای کارگاه ویرایش رایانه‌ای تأکید می‌کنیم که با رایانه متصل شوید.
۴. در همهٔ کارگاه‌های برخط، سرِ ساعت مشخص، همگی از راه دور دورِ هم جمع می‌شویم. اگر کسی روزی نتوانست سرِ ساعت مشخص به کلاس مجازی بیاید، می‌تواند فیلمِ آن جلسه را بعداً ببیند. ما تلاش خودمان را می‌کنیم که فیلم کارگاه را ضبط کنیم؛ اما در نظر داشته باشید که هر زمان و به هر علتی امکان بروز خطای فنی وجود دارد؛ یعنی ۱۰درصد ممکن است فیلم یک جلسه از دست برود؛ مثلاً نرم‌افزار ضبط فیلم هنگ کند یا رایانه بلواِسکرین بدهد یا هر اتفاق دیگری. بنابراین توصیه می‌کنیم برنامه‌ریزی کنید و همهٔ جلسه‌ها را «باشید». تجربه می‌گوید که بعدها کسی نمی‌نشیند پای فیلم! حسّ حضورِ جمعی در کلاس و گفت‌وگو با مدرس و دیگران، حتی از راه دور، چیز دیگری است. این را اضافه کنید به اینکه در کارگاه ویرایش رایانه‌ای، باید اشکالاتتان همان جا برطرف شود.
۵. پی‌دی‌افِ جزوه‌ها و فیلم‌های دوره تنها برای استفادهٔ شخصِ شماست، نه سازمان شما یا دوستانتان. به حق‌مداری‌تان اطمینان داریم و می‌دانیم که می‌دانید که راضی نیستیم این‌ها به دست کسی به‌جز شرکت‌کنندگانِ دوره برسد! البته خویشاوندان درجه‌یکِ شما (مادر، پدر، خواهر، برادر، فرزند و همسرتان) مهمانِ مایند و می‌توانند رایگان از این دوره بهره‌مند شوند. در ضمن، با گرفتن فیپای منبع غیرکتابی در کتابخانهٔ ملی و گرفتن پروانهٔ نشر دیجیتال از ارشاد، راه قانونی برای محافظت از این داده‌ها در اختیار ماست.
دقیقاً چه‌چیزهایی می‌گیرم؟
تقدیمتان می‌کنیم همهٔ این ۵ چیز را در کارگاه آنلاین ویرایش رایانه‌ای:
۱. فضایی مجازی و تعاملی برای ارتباط زنده در کلاس
ورود ساده، بدون نصب هیچ برنامه‌ای، با مرورگرِ گوشی یا رایانه
با امکان دیدن مدرس و درس‌نامه و حاضران
و پرسیدنِ متنی و صوتی
۲. فیلم هر جلسه، برای مرور
بارگذاری (دانلود) فیلم همهٔ دوره، حدود یک روز پس از برگزاریِ هر جلسه، برای دیدنِ دوباره و مرور قسمت‌هایی که لازم می‌دانید یا برای جبران غیبت در آن جلسه‌ها البته با ۱۰درصد احتمال خطا در ضبط فیلم که از ارادۀ ما خارج است.
۳. جزوهٔ پی‌دی‌اف
از پی‌دی‌افِ جزوه باید خودتان پرینت بگیرید، کنارِ دست بگذارید، همراهِ کلاس با آن پیش بروید، نکته‌ها را وارد کنید و آموخته‌های تکمیلی را در حاشیه‌اش بنویسید.
۴. هدیۀ محتوایی
مجموعه‌ای از فایل‌های تمرینی، مرتبط با آموزه‌های کارگاه، به‌همراه ابزارهایی مانند فونت‌های سالم، نرم‌افزار اصلاح صفحه‌کلید، چند آموزش رایگان ورد و… .
۵. پاسخ‌دهیِ نامحدود و همیشگی به پرسش‌ها
از آذر۱۳۸۸ که نخستین کارگاه حضوریِ ویرایش و درست‌نویسی را برگزار کردیم، تا به امروز که تعداد کارگاه‌های حضوری‌مان عدد ۲۷۵ را رد کرده است، در پایان همهٔ کارگاه‌های «ویراستاران» قولی داده‌ایم که برای شرکت‌کنندگان تعجب‌آور بوده: «تا هروقتی که ما زنده‌ایم، هر پرسشی داشتید، راحت و سریع بپرسید و از ما پاسخ بگیرید. می‌خواهیم احساس کنید که دوره تمام نشده است و همچنان ادامه دارد! وقتی درگیرِ بحث‌ها شُدید، دائم برایتان سؤال پیش می‌آید و به ابهام برمی‌خورید و بین دوراهی گیر می‌کنید و در تضاد قرار می‌گیرید و نکته‌ها را فراموش می‌کنید و چه و چه و چه. در این وقت‌ها، بی‌درنگ دست‌به‌گوشی شوید و زنگ بزنید یا اینکه در گروهِ مجازی کارگاه بپرسید. باشد؟ این تعهد ماست به یاددادن نکته‌هایی که بلدیم.»
در کارگاه آنلاین ویرایش رایانه‌ای نیز متعهدیم که در دسترسیم و پرسش‌های شما را تا جایی که سوادمان قد می‌دهد پاسخ می‌دهیم، تا هر زمانی که شما درگیرِ نکته‌ها باشید و پرسش‌ها گیرتان بیندازند! پس بدون معطلی، می‌توانید تماس تلفنی یا اینترنتی بگیرید یا اینکه پرسش خود را در وبگاه یا گروه اختصاصیِ تلگرام مطرح کنید.
کارگاهِ حضوری بهتر است یا دورهٔ آنلاین؟
بیشترِ پرسش‌های قرن بیست‌ویکم پاسخی دارد ثابت: «بستگی دارد!» این پرسش هم همین طور. کارگاه آنلاین و کارگاه حضوری، هریک، مزیت‌ها و عیب‌هایی دارد. باید با توجه به موقعیت خودتان، سبک‌سنگین کنید و ببینید کدامش «برای شما» بهتر است.
مزیت‌های کارگاه حضوری
۱. حسّ حضور: بله، این حسی است جز دیدن و شنیدن! لطف خودش را دارد و اثر خودش را نیز. برای برخی افراد، نفْسِ این حس ارزش دارد و برای برخی نه. اگر دیدن و شنیدنِ آموزه‌ها برایتان کافی است، بی‌خیالِ آن حس شوید و دوره را آنلاین بگذرانید. حس حضور را بگذارید برای دیدار عزیزان و گعده با دوستان و بازی با بچه‌ها و ملاقات بزرگان و گردش و تفریح و نمایش و این رویدادهای انسان‌محورِ و عاطفیِ زندگی، نه آموزش‌های نظری و مهارت‌های ذهنی.
۲. نظم اجباری: شاید مهم‌ترین مزیت کارگاه حضوری آن است که مجبورید در زمان‌های معیّنی همهٔ کاروبارتان را کنار بگذارید و در مکان مشخصی حاضر باشید. چه بخواهید و چه نخواهید، این قطار دارد می‌رود. اگر جا بمانید، راه جبران ندارد. فیلمی در کار نیست که بعدش ببینید و عقب‌وجلو بزنید و نگهش دارید و مرورش کنید. شما مجبورید در این یک فقره منظم باشید و سرِ وقت در جایی حاضری بزنید.
حالا، اگر آدم تقریباً منظم و کم‌وبیش «مسلط بر خود»ی هستید و می‌توانید برای خودتان برنامه‌ریزی کنید که چندین بار، هر بار حدود دو ساعت، پای رایانه بنشینید و فیلم و جزوه را به‌موازاتِ همدیگر پیش بروید، تردید نکنید که کارگاه آنلاین برایتان بهتر است. اگر دل‌به‌شکّید، معایب دورهٔ حضوری را که بخوانید، دل‌استوار می‌شوید!
۳. توفیق تمرکز: در طول کلاسِ حضوری تقریباً مجبورید متمرکز باشید. هنر معلم در کلاس‌داری نمی‌گذارد در باغ دیگری سِیر کنید. عوامل مزاحم در کار نیست و موبایل و تلویزیون و اطرافیان و کارهای روزانه و… همگی غایب‌اند و شما حاضر!
برای دوره برخط هم پیشنهاد می‌کنیم که این فضا را تا حد ممکن برای خودتان شبیه‌سازی کنید! یعنی به اطرافیان و اهل خانواده توضیح دهید که برنامه ریخته‌اید برای گذراندن بیست‌سی ساعت آموزش. بگویید که آموختن این مهارت را دوست دارید و برای تمرکز در زمان گدراندنِ آن، نیاز دارید به همکاری آنان. اگر کمک کردند و شما توانستید دوره را با آرامشِ خاطر بگذرانید، به‌نحوی از آنان تشکر کنید؛ مثلاً بزنید بیرون و دورِ هم بستنی بزنید! جای ما هم خالی. عکسی بگیرید و برایمان بفرستید.
۴. پرسش در لحظه: در کارگاه حضوری، وقتی پرسشی به ذهنِ شاگرد می‌رسد، دست بالا می‌گیرد یا یک «ببخشیدِ» ساده می‌گوید و سؤالش را می‌پرسد. مدرس بالای سرش می‌آید و با نگاه به لپ‌تاپش مشکل را در لحظه حل می‌کند. در دورهٔ آنلاین هم چنین امکانی هست، با اندکی محدودیت. با نرم‌افزار AnyDesk می‌شود به مدرس دسترسی داد که در وُردِ شما بچرخد و مشکل را حل کند. در ضمن، اگر دارید فیلم جلسه‌ها را می‌بینید، می‌توانید همان لحظه نگهش دارید. گوشی را بردارید و تلفن بزنید، یا اینکه پرسش خود را در وبگاه یا گروه تلگرامی طرح کنید.
عیب‌های کارگاه حضوری
۱. ویروس عالم‌گیر کرونا: برای در امان ماندن از کرونا، راهی بهتر از این سراغ دارید که در جمع‌ها حضور نیابید؟ البته که انسان موجود اجتماعی است و آموزش حضوری هم طراوت خاص خودش را دارد؛ اما فعلاً باید سلامت را مقدم داشت. و البته‌تر که می‌شود با رعایت فاصلهٔ اجتماعی در کلاس‌های حضوری، ضریب انتقال ویروس را کم کرد؛ اما بازهم کارگاه غیرحضوری از این نظر چند گام جلوتر است.
۲. نخوردن زمان: وقتی می‌خواهید در کلاسی حضوری شرکت کنید، اول نگاه می‌کنید ببینید زمانش کِی است و به برنامه‌های دیگرتان می‌خورد یا نه. اگر هم‌زمان با زمان جلسه‌های آن کارگاهِ حضوری، کار دیگری داشته باشید، مجبورید قید یکی‌شان را بزنید. روزی کسی به دفتر «ویراستاران» زنگ زد و با خنده و حسرت گفت: «من دو سال است می‌خواهم کارگاهتان را بیایم. همیشه هم منتظر خبر شروع کارگاهم؛ اما هیچ‌وقت وقتم جور نمی‌شود که نمی‌شود!»
شما در کارگاه آنلاین هم مجبورید سرِ ساعت مشخصی در کلاس مجازی حاضر شوید و توصیه می‌کنیم چنین کنید؛ اما با امکانِ دیدن فیلم جلسه‌های ازدست‌داده، تا حدی از «آزادی در زمان» برخوردار می‌شوید و زمان‌های نشستن پای آموزش، دست خودتان است. بازهم توصیه می‌کنیم که برنامه بریزید و در همهٔ جلسه‌ها حضورِ مجازی‌تان را ادامه دهید. لطف «حضور در فضای زندهٔ آموزش» را با چیزی عوض نکنید. انگار کلاس حضوری است و شما باید هرجا هستید، خودتان را به آن برسانید.
۳. دوری مکان: اگر کارگاه حضوری در شهر شما برگزار نشود که هیچ! اگر برگزار هم شود، باید زحمت و هزینهٔ رفت‌وآمد را به‌مدتِ ده‌یازده جلسه به جان بخرید و ده‌یازده بار بروید و بیایید. مؤسسهٔ «ویراستاران» در ۱۰ سال فعالیت متمرکزش تاکنون به ۱۸ شهر ایران و ۲ شهر خارج از ایران رفته و در آن‌ها کارگاه حضوری ویرایش و درست‌نویسی برگزار کرده است. همچنین، ۱۵۱ نهاد خصوصی یا دولتی میزبان کارگاه‌های حضوریِ «ویراستاران» بوده‌اند. با همهٔ کوشش ما برای تهران‌گریزی و کاستن از دوریِ راه، در نهایت موفق شده‌ایم به همین ۲۰ شهر برویم. خب، راهِ رفته در برابر راهِ نرفته هیچ است! از اکنون، با دوره آنلاین به همه‌جا خواهیم رفت.
۴. هزینه‌های جانبی: جز اتلاف زمان، هزینهٔ رفت‌وآمدیِ کلاس‌های حضوری نیز جدی است و نکته‌ای است که معمولاً به حساب نمی‌آید: میانگینِ هزینهٔ هر بار رفتن به کلاسی حضوری در مثلاً تهران، با حمل‌ونقل عمومی و یک مترو و یک اتوبوس، حدود ۱۵،۰۰۰ تومان است. خب، یازده جلسه رفتن و برگشتن حدود ۱۷۰هزار تومان می‌شود. بماند که خیلی مواقع مجبورید سوار تاکسی شوید یا تاکسی اینترنتی بگیرید. چند بار هم هوس می‌کنید هَله‌هوله‌ای بخورید و چیزکی بخرید. هرجور حساب کنید، دست‌کم ۲۰۰هزار تومان خرج راهتان است؛ اما در ابتدای دوره، این مبلغ را در هزینهٔ دوره حساب نمی‌کنید. هزینهٔ زمانِ هدررفته در مسیر و نیز تحمل آلودگی هوا و تنش‌های گاه‌به‌گاهِ سفرهای شهری، پیشکش.
۵. نداشتن دکمهٔ توقف و تکرار: در کلاس حضوری، اگر خواستید روی نکته‌ای بیشتر درنگ کنید یا در جزوه‌تان نکته‌ای بنویسید، از مدرس می‌خواهید کمی صبر کند تا بنویسید. بله، درست. اما چند بار می‌توانید این را بخواهید؟
اگر جایی از درس را متوجه نشدید، از مدرس می‌خواهید دوباره توضیحش بدهد. خب، بله. اما چند بار می‌توانید این درخواست را مطرح کنید؟ واقعیت این است که «فشار ذهنیِ حضور در جمع» در کارگاه‌های حضوری بسیار قوی است. هرچقدر هم مدرس مهربان باشد، هرچقدر هم با هم‌کلاسی‌ها راحت باشید، هرچقدر هم رویتان پُر باشد (!)، آخرش باز جلوی خودتان را می‌گیرید و قیدِ نوشتن یا فهمیدنِ کاملِ آن تکه از درس را می‌زنید.
اما در دورهٔ آنلاین ویرایش، شمایید و فیلم درس! صد بار هم می‌شود نگهش داشت و آن را عقب و جلو کرد و نکته‌هایش را دید و شنید. تازه، مدرس «در دسترس» است و می‌توان از او پرسید. همهٔ هم‌کلاسی‌ها نیز در دسترس‌اند و کمک می‌کنند! دیگر چه‌چیزی کم است؟
مزیت‌ها و عیب‌های کارگاه حضوری و کارگاه آنلاین به همین‌ها ختم نمی‌شود. می‌شود برایش کتاب نوشت! اما به‌نظر ما، همین‌ها برای تصمیم‌گیری کافی است.
تصاویری از کارگاه‌های حضوریِ
ویرایش رایانه‌ای و تسلط بر ورد
آخرش کدام بهتر است؟ حضوری یا غیرحضوری یا برخط؟
با همهٔ نکته‌هایی که گفتیم، اگر هنوز نتوانسته‌اید تصمیم بگیرید، ملاک‌های تصمیم‌گیری را محدود کنید:
- برایم حسّ حضورِ زنده در کلاسِ واقعی از همه‌چیز مهم‌تر است: کارگاه حضوری ویرایش رایانه‌ای.
- حضور را بیشتر دوست دارم؛ اما نمی‌توانم به کلاس حضوری بروم. می‌توانم منظم فیلم‌ها را ببینم: کارگاه آفلاین ویرایش رایانه‌ای.
راضی هستید که ما «یک» دوره تهیه کنیم و «چند نفری» پایش بنشینیم؟
زرنگید ها! معلوم است که نه! اگر با اعضای درجه‌یک خانواده (پدر، مادر، برادر، خواهر، همسر) پای آن می‌نشینید، ایرادی ندارد و نوش جانتان. اما در حالت‌های دیگر، استفادۀ جمعی از این دوره را نمی‌پسندیم. بهتر است «اخلاقی» عمل کنیم و به دغدغه‌های یکدیگر احترام بگذاریم. ما برای این دوره کیسه ندوخته‌ایم و ارزانیِ هزینهٔ کارگاه‌های ما در این وانفسای اقتصادی، زبانزدِ همگان است. اگر مدتی با ما همراه بوده باشید، متوجه می‌شوید که از نظر مالی چقدر کوتاه آمده‌ایم تا آموزش‌هایمان به دست همهٔ علاقه‌مندانش برسد. به‌صورت متقابل، از شما نیز انتظار داریم که به این هم‌قدمیِ ما احترام بگذارید.
البته ما شخصیتِ مخاطبانِ نوعی‌مان را می‌شناسیم. بعید و تقریباً محال است کسی که در این دنیای پُرآشوب و پُرکشش دنبال مبحثی مانند ویرایش می‌آید، شخصیتی داشته باشد که این دوره را غیرقانونی تکثیر کند یا به فرد دیگری بدهد.
کارنامهٔ آموزشی مؤسسهٔ «ویراستاران» چه‌ها دارد؟
شما نیز به کیفیت آموزش حسّاسید؟ دوست دارید مشتریِ مؤسسه‌ای باشید که به ریزریزِ مسائل آموزشی اهمیت می‌دهد و به همه‌چیز فکر می‌کند؟ در مؤسسهٔ «ویراستاران» سال‌هاست بنایمان همین است. جنس کارمان را دوست داریم و خودمان را دائم جای مشتری می‌گذاریم و به کیفیتِ خدمت یا محصولی که ارائه می‌دهیم، حساسیم.
از آذر۱۳۸۸ تاکنون، ۲۵۰ کارگاه ویرایش و درست‌نویسی در ۱۸ شهرِ ایران و ۲ شهرِ خارج از ایران برگزار کرده‌ایم و هیچ فرد یا نهادی از این آموزش ناراضی نبوده است. اگر کارگاه‌های دیگر و نشست‌های تمرین ویرایشی و نشست‌های متن‌خوانی را نیز به آن بیفزاییم، می‌شود ۱۵۱ نهادِ میزبان، در ۲۱ شهر:
کتابخانۀ ملی (تهران و شیراز و مشهد)، دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران (انجمن علمی‌دانشجویی)، پژوهشگاه سلول‌های بنیادی رویان، باغ کتاب، کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار، صداوسیما (معاونت سیاسی و باشگاه خبرنگاران جوان)، مدرسهٔ اشتغال دانشگاه شریف، سازمان فرهنگی‌هنری شهرداری تهران، مرکز آموزش‌عالی آزاد بهار، آکادمی بانک سامان، رادیو ایران (کافه‌هنر)، حوزۀ علمیۀ مشهد، صداوسیمای خراسان، اداره‌کل آموزش بانک سپه، مؤسسهٔ ملی تحقیقات سلامت کشور، جهاددانشگاه دانشگاه اصفهان، دانشکدۀ علوم پزشکی مشهد، نشریۀ راه، مرکز آفرینش‌های ادبی قلمستان اصفهان، دانشکدۀ علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران، کانون اسلامی انصار، کتابخانۀ زهرائیۀ نجف‌آباد، جامعة‌المصطفی مشهد، خبرگزاری دانشجویان ایران، سازمان بهزیستی، مؤسسهٔ کتاب‌پردازان مشهد، مرکز ادبی بهاران، مؤسسۀ رخداد تازه، مجموعۀ سرچشمه، دانشگاه الزهرا (اعضای هیئت‌علمی)، دانشگاه ادیان و مذاهب قم، دانشگاه خلیج فارس بوشهر، شرکت اُرکیدفارمِد و… .
سابقهٔ زمانی و مکانیِ ۲۷۵ کارگاهمان را در اینجا فهرست کرده‌ایم
و فهرست کامل میزبانان را در اینجا.
«ویراستاران» را می‌شناسید؟ کیستی «ویراستاران»
به کانال تلگرامی «ویراستاران» بیایید:
دعوت می‌کنیم به خبرنامهٔ ایمیلیِ ما بپیوندید:
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.