ویرایش؛ دبستان ادب

[…] ویراستار‍‍ به‌اقتضای شغل خود، در شبکه‌‌ای از روابط انسانی جای می‌گیر‌د که وی را با ناشر، صاحب‌اثر و دستگاه تولید و بازار کتاب و جماعت خوانندگان و جمهور منتقدان درگیر می‌سازد. این درگیری، در مراحل گوناگون روند آماده‌سازی و نشر کتاب، از سفارش اثر گرفته تا رسیدن آن به دست خواننده، پیش می‌آید. […]

مناسبات انسانی

از آنچه دربارهٔ خدمات ویرایشی گفته شد، پیدا آمد ویراستاری شغل پُرزحمتی است. شاید کسانی آن را کار خشک و بی‌روح، افزون بر آن نامأجور و حتی مکروه نیز بشمرند. اما در حقیقت چنین نیست. واقع امر این است که ویراستار، حین ادای وظیفه، مناسبات انسانی زنده و گاه بس جالب و شوق‌برانگیزی پیدا می‌کند؛ هم با اهل قلم و تحقیق و هم با همکاران. چه بسا میان ویراستار و صاحب‌اثر پیوند الفت و دوستی پدید آید یا باب مکاتبه و مراوده گشوده شود.

در عین حال، برای ویراستار پیش می آید که در میان مترجمان و مؤلفان گمنام، چهرهٔ مستعد یا پُرمایه‌ای کشف کند که خود هیجان‌آور است.

البته ویراستار باید با صاحبان آثار به‌گونه‌ای رفتار کند که در آنان، واکنش نامطلوب برنینگیزد. این درست است که گرانمایگان فروتن و دارای سعهٔ صدرند؛ ولی ویراستار به هر حال باید حدّ خود را بشناسد و حریم را رعایت کند. به‌خصوص نباید سهوالقلم و لغزش صاحب‌اثر را به‌طرزی زننده به‌رخ او بکشد و اصلاح و تصحیحی را جز به‌صورت پیشنهاد بر او عرضه دارد. به‌ویژه در برخورد اول با داعیه‌داران، نباید اعمال سلیقه کند؛ بلکه صلاح اوست که با کشف خطاهای مسلم و انکارناپذیر، صاحب‌اثر را قانع سازد که در ویرایش، دقیق است و از این راه، احترام و اعتماد او را جلب کند. در هر حال، از جریحه‌دار ساختن عزت‌نفس صاحب‌اثر باید نیک بپرهیزد و همچون قائم گرمابه شوخ شیخ را پیش روی او جمع نکند.

این را هم باید گفت که نویسندگان و مترجمان در رد و قبول پیشنهادهای تصحیحی و اصلاحی، رفتار یکسان ندارند: جمعی از آنان بدقلق‌اند و طایفه‌ای زیاده آسان‌گیر و لیّن‌العریکه. در برابر گروه اول، باید نرمش نشان داد و از نرم‌خویی گروه دوم نیز نباید سوءاستفاده کرد.

باری، ویراستار همواره باید این معنی را در نظر داشته باشد که در ازای خدمت به صاحب‌اثران، از آنان معلومات تازه فرامی‌گیرد و استادان بی‌مزد و مواجبِ متعدد دارد. اصولاً یکی از مزایای مسلم شغل ویراستاری این است که آدمی حین خدمت، آموزش می‌بیند.

برخی از ناشران، به‌ملاحظاتی عموماً ناموجه که از رخنهٔ روحیه بازاری کسب‌وکار در محیط فرهنگی نشر کتاب بر‌می‌خیزد، مانع تماس مستقیم ویراستار با صاحب‌اثر می‌شوند؛ غافل از اینکه با این تنگ‌نظری، از شوق و هیجان کار او می‌کاهند و در آخرین تحلیل، به خود زیان می‌رسانند.

صمیمیت گروهی

مناسبات انسانی ویراستار با همکارانش، در سراسر فرایند ویرایش و تولید برقرار است. نکتهٔ مهم در این مناسبات، لزوم حفظ روحیهٔ همکاری جمعی و صمیمیت گروهی است. همواره این معنی باید به خاطر سپرده شود که هرچه حاصل کار مرغوب‌تر و آبرومندتر شود، بر وجهه و اعتبار مؤسسهٔ انتشاراتی افزوده می‌شود و به‌تبع آن، حیثیت شغلی یکایک کارکنان مؤسسه بالا می‌رود؛ درست مانند تیم فوتبال که مدال پیروزی آن، بهرهٔ همهٔ افراد تیم می‌گردد.

البته مسئولیت‌ها باید مقرر و مشخص باشد؛ لیکن در عین حال، با روحیهٔ مقصرتراشی باید سخت مبارزه شود. به‌صلاح ویراستار است که به تذکرات و پیشنهادهای اصلاحی کمک‌ویراستار و مصحح و کارکنان فنی چاپخانه روی خوش نشان دهد و حتی در قبال اظهارنظرهای نابجا و نادرست آنان، رفتاری ملایم داشته باشد تا آنان را نرماند و از انتقاد و تنبیه بجا در فرصت‌های دیگر بازندارد.

آری، همین مناسبات و علایق انسانی در محیط کار و عمل است که ما را در تزکیهٔ نفس یاری می‌کند و باطن ما ار از کبر و خودبینی مُصفّا می‌سازد و از تحقیر و استخفاف به‌دور می‌دارد. اگر استعداد آن در ما باشد که کسب فیض کنیم، چه فرصتی از آن مساعدتر که در تماس با ارباب ذوق و اندیشه و در همکاری با خادمان دانش و فرهنگ، تساهل و بلندنظری و شرح‌صدر و خاکساری یابیم و از اهل معنا درس معنویت گیریم.

از سوی دیگر، همین که می بینیم بر اثر زحمات ما، اثر پاکیزه‌تر و آراسته‌تر به‌دست خواننده می‌رسد، خود را در خدمت علم و خلق که برترین عبادت است، می‌یابیم و از آسودگی وجدان و آرامش خاطر برخوردار می‌شویم؛ زیرا این خدمت، هرچند از نور دیدهٔ جهان‌بین می‌کاهد، به نور دیدهٔ جان‌بین صد چندان می‌افزاید.

گزیده‌ای از:
احمد سمیعی، «آداب ویراستاری»، دوماهنامهٔ نشر دانش، س۳، ش۱۷، مرداد و شهریور۱۳۶۲، ص۳۳ و ۳۸ و ۳۹. بارگیری

برای دیدن چکیدهٔ این مقاله، اینجا را ببینید: آداب ویراستاری

آماده‌ساز: سیدحمید حیدری‌ثانی heydarisani.ir