ویرایش چیست؟ | چکیده‌ای از کتاب دکتر نیکوبخت

۱. ویرایش در لغت

«ویرایش» واژهٔ فارسی و اسم مصدر از ریشهٔ «ویراستن» است (بن مضارع ویرای + ش). واژهٔ ویرایش در زبان فارسی امروز، برابرنهادهٔ Editing انگلیسی است.

۲. ویرایش در اصطلاح

به مجموعهٔ فعالیت‌های علمی و هنری می‌گویند که در نتیجهٔ آن، متن هر پیام و خبری برای مخاطب، ساده، روان، مفهوم و پذیرفتنی‌تر می‌شود.

ویرایش علم و مهارت و تخصصی است که می‌توان آن را آموخت.

۳. موضوع علم ویرایش

موضوع علم ویراش، تصحیح خطاها، حذف زواید، تکمیل نواقص احتمالی خبر و تسهیل در فهم پیام و محتوای آن است.

۴. ضرورت قاعده‌مندساختن نگارش فارسی

۱. گسترش آموزش همگانی؛

۲. افزایش چشمگیر انواع کتاب‌ها و تنوع و تکثر مطبوعات؛

۳. توسعهٔ پایگاه‌های اطلاعاتی الکترونیکی و ضرورت ارتباطات جهانی؛

۴. گسترش قلمرو جغرافیایی زبان فارسی؛

۵. غلبهٔ زبان نوشتار بر زبان گفتار.

تعریف ویرایش چیست؟

۵. ضرورت علم ویرایش

از آنجا که هنوز صاحب‌نظران و نویسندگان ما بر شیوهٔ واحدی در املای فارسی به توافق نرسیده‌اند و هر نویسنده و ناشری برای خود شیوه‌ای قائل است، نوعی تشتت در املای فارسی حاکم شده است. به‌علاوه، امروزه برای جلب مخاطب و تسهیل در فهم و استفادهٔ بهتر از منابع متنوع علمی، خبری، تبلیغاتی و…، آشنایی و رعایت اصول و معیارهای وضع‌شده در تنظیم صوری و محتوایی این منابع ضروری است.

۶. نتایج ویرایش

۱. کمک به سلامت زبانی پیام متن؛

۲. کشف و عرضهٔ جذابیت‌های متن؛

۳. کمک به انتقال صحیح و روشن و سادهٔ متن.

۷. ضرورت آموزش ویراستاری

۱. آموزش‌داده‌نشدن زبان فارسی و قواعد و فنون نویسندگی به‌عنوان نوعی تخصص؛

۲. تبدیل‌شدن خواندن و نوشتن به نیازی همگانی؛

۳. نیازمندی جوامع امروزی به خواندن و نوشتن، بیش از گذشته؛

۴.  جنبهٔ خبری و اطلاعاتی بیشترِ نوشته‌ها؛

۵. کثرت اطلاعات و تولید اخبار و میسرنشدن فرصت تأمل و ایجاد تخصص در نویسندگی برای همگان.

۸. ویراستار

ویراستار کسی است که با کاهش حشو و زواید و افزودن کلمه یا عبارتی برای رفع پاره‌ای کاستی‌ها، فهم و درک متنی را برای خواننده آسان می‌کند. به‌عبارتی، ویراستار حلقهٔ واسط بین پدیدآورنده و ناشر است و هنر وی هم جلب رضایت خاطر پدیدآورنده است و هم اعمال ملاک‌ها و معیارهای ناشر.

۹. اهمیت کار ویراستار

ویراستاری نوعی حرفهٔ تخصصی است و به‌طور قطع، اکتسابی است نه فطری.

۱۰. ویژگی‌های ویراستار

ویراستار باید صبور و به‌روز و متواضع باشد و با اهل فن مشورت کند.

۱۱. مراحل ویرایش

۱. نسخه‌پردازی؛

۲. ویرایش محتوایی؛

۳. ویرایش علمی؛

۴. ویرایش تخصصی؛

۵. ویرایش سازمانی؛

۶. نمونه‌خوانی.

۱.۱۱. نسخه‌پردازی

در این مرحله (ویرایش صوری)، ویراستار موظف است اثری را براساس ملاک‌ها و معیارهای شیوه‌نامهٔ ناشر تصحیح و تنظیم کند.

معلومات نسخه‌پرداز: نسخه‌پردازی حجم زیادی از فعالیت‌های ویرایشی را در بر می‌گیرد، مثلاً مبحث درست‌نویسی، شیوهٔ املای خط فارسی، نشانه‌گذاری، تنظیم ارجاعات کتابنامه و… . آگاهی از هریک از مباحث یادشده، مستلزم کسب مهارت‌هایی خاص است.

۲.۱۱. ویرایش محتوایی

در این مرحله، ویرایش به مرحلهٔ اصلاح جمله وارد می‌شود. ویراستار در این مرحله باید با «دانش متن» آشنا باشد و بتواند با تسهیل فهم پیام، متن را تغییر دهد یا حتی آن را بازنویسی کند.

معلومات ویراستار متن:

۱. آشنایی با گونه‌های متداول نگارش؛

۲. آشنایی با مقاصد و قالب‌های متن؛

۳. آشنایی با انحرافات دستوری، گرته‌برداری، ایهام، ابهام، تداخل معنایی و…؛

۴. آشنایی با مراتب ضعف نگارش (اطناب، ایجاز، کلیشه و…)؛

۵. آشنایی با گونه‌های رایج زبانی و قلمرو و کاربرد هریک؛

۶. آشنایی با کالبدشناسی متن، شیوهٔ تنظیم چکیده، مقدمه، پیشگفتار و…؛

۷. آشنایی با زبان‌های بیگانه (در صورت پذیرش متون ترجمه‌شده).

۳.۱۱. ویرایش علمی

ویرایش علمی معمولاً ویرایش در حوزهٔ علوم خاص از جمله رشته‌های علوم انسانی، علوم پایه، رشته‌های فنی و… است. ویراستار هر حوزه باید در صورت خطای پدیدآورندهٔ اثر در کاربرد غیرصحیح اصطلاحات علمی، آن‌ها را تصحیح کند.

چکیده‌ای از: ناصر نیکوبخت، مبانی درست‌نویسی زبان معیار فارسی، چ۱، تهران: چشمه، ۱۳۸۶، ص۱۳ تا ۱۸.

چکیده‌ساز: مریم محمودی.