اینم حل کنیم و شیرینی بخوریم که ایشون زحمت کشیدن.
راستی، کیا بهمنی‌اند؟ خانوم شما نمره‌تو گرفتی!
خب، آقا بخون تمرین رو.
«گاهاً او را به خطا به خطا در اندیشه و رفتار متهم می‌سازد.»
بچه‌ها سه تا برداشت میشه کرد: یه برداشت اینه که دو تا «به خطا» حشوند. غلطه. اینا با هم حشو نیستند. اولیش یعنی از روی اشتباه. میگه: «من این آقا رو متهم می‌کنم به اینکه توی اندیشه و رفتارش خطا داره؛ ولی این برداشت من هم خطاست؛ به‌خطا دارم این آقا رو به خطا متهم می‌کنم؛ اتهام من به خطای ایشان خطاست»؛ پس حشو نیست. چیکار می‌کنیم؟ میگیم «او را به‌اشتباه، به خطا در اندیشه و رفتار متهم می‌سازد.» خب، این کار، کار ویراستارهای معمولیه. ویراستار حرفه‌ای کار دیگه‌ای می‌کنه. اگه شما اولیش رو بکنید به‌اشتباه، نویسنده میگه:«قربون شکل ماهت، من خودم بلد بودم که وقتی این دو تا خطا کنار هم قرار می‌گیرند، ممکنه خواننده رو به خطا بندازه! من عمداً آوردم برای اینکه بگم دو تا معنی میده؛ تو زیبایی متن منو کم کردی!» بچه‌ها بعیده یه نویسنده اینا رو سهواً کنار هم بندازه. خیلی بعیده… .
ویراستار حرفه‌ای این کار را می‌کنه: به خطای اولی رو نیم‌فاصله می‌کنه یعنی «به‌خطا» که بشه قید و یه کاما میندازه بینشون. دومی رو با فاصلهٔ کامل یعنی «به خطا» می‌ذاره باشه؛ چون اینجا حرف اضافهٔ به نقش متمم داره.
پس ویرایش خوب ویرایشیه که توش با کمترین تغییر ممکن کار رو انجام بدین و متن را از زیبایی نندازین.
سؤال: می‌سازد درسته یا نه؟ «متهم‌ساختن، متهم‌کردن، متهم‌نمودن». کدوم درسته؟ همهٔ اینا رو می‌تونیم استفاده کنیم یا نه؟ کی بود گفت اگه بخوره؟! مگه تاکسیه؟! اگه بخوره، همه رو می‌بریم…!
خب،«متهم‌ساختن» و «متهم‌کردن» درست درست‌اند. اینا هم‌کردهایی هستند که فعل فارسی رو مرکب می‌کنند؛ پس چی شد؟ اون دو تا درست‌اند.«متهم‌نمودن» هم درسته؛ ولی درست شک‌دار؛ یعنی گفتیم باید در معنای خودش به کار بره که نمایش‌دادنه. بعضیا تصورشون از ویرایش زبانی، همین دوتاست: نمودن و گردیدن؛ مثلاً بهش میگیم چی می‌خوای؟ میگه کاما و نقطه‌کاماش درست بشه، نمودن و گردیدن و اینا هم نداشته باشه! بیشتر ناشرها تصورشون از ویرایش زبانی همینه.
«نمودن» رو هم نمی‌گیم اشتباهه‌ها؛ ولی قدیم این‌قدر که الان هست، نبوده؛ پس «ساختن» درسته یا نه؟ بله، اینجا برای «متهم‌ساختن» درسته. حالا این جمله رو بخونید:«این خانه را خراب ساخت.» چی شد؟! بله، درسته، «خراب نمود» و «خراب کرد» هم درسته؛ اما «خراب ساخت» کژتابی داره. فعل این جمله درسته؛ ولی معناش کژتابی داره. این خانه را خراب کرد یا بد ساخته مثلاً از اون بسازبندازی‌ها بوده؟
فعل «ساختن» در این جمله درسته؛ ولی جمله کژتابی پیدا کرده؛ پس میگیم «خراب کرد».
حالا یه شعری هست که میگه:«به یاد چشم تو خود را خراب خواهم ساخت» بچه‌ها، توی این شعر، کژتابی درسته و ایهام میشه.
خب، اونایی که می‌خوان برن، برن سریع نمازشونو بخونند. بقیه بمونند شیرینی بخورن. اونا از خدا و ملائکه شیرینیشونو بگیرند!
زهرا کیوان‌فرد، آذر۱۴۰۰
zkeyvanfard213@gmail.com
