#آواچهٔ ۲۲، و یا

• خطای منطقی و یا
• پدر و مادر: هر دویشان
• پدر یا مادر: یکی‌شان
• پدر و یا مادر: ؟!

«و» یعنی همان «واو»، برای چیست؟
برای وصل است.
«یا» برای چیست؟
برای فصل است؛ یعنی جداکردن.
آن‌وقت «و یا» یعنی چه؟

خطای منطقی ظریفی در «و یا» هست. در متن‌های فصیح، در متن‌هایی که دوست دارید خیلی صیقل بخورد و درست باشد، از «و یا» بپرهیزید. البته در متن‌های معیار ما آمده، در شعر ما هم آمده، که برای پرکردن وزن بوده است؛ ولی تعداد این‌ها خیلی کم است. منطقی هم که حساب کنید، آن‌قدری که امروزه در متن‌های فارسی وفور پیدا کرده، قبلاً نبوده است. بهتر است که در متن‌هایتان از «و یا» بپرهیزید.

ممکن است بعضی‌ها بگویند این همان «and/or» انگلیسی است. نه، «and/or» انگلیسی یعنی «و» یا «یا». این موضوع بحثش مفصل است و جای دیگری خدمتتان خواهیم گفت.

«و یا»ی خالی مثلاً در مترو، وقتی که قطار به دروازه‌دولت یا تقاطع دو خط می‌رسد، می‌گوید: «مسافرین محترمی که قصد ادامهٔ مسیر به‌سمت ایستگاه تجریش و یا کهریزک را دارند… .» آدم نمی‌داند قطار می‌خواهد هر دو تا را برود، می‌خواهد یکی را برود، می‌خواهد چه‌کار کند! این غلط است. باید بگویید «و» یا «یا».

هروقت به «و یا» رسیدید و خواستید ویرایشش بکنید، نگاه بکنید ببینید که می‌خواهد دو طرفش را به‌ هم وصل بکند یا جدایش کند. ما به‌تجربه دیده‌ایم که در عمل، تقریباً ۹۰درصد مواقع وقتی «و یا» استفاده می‌شود، منظور «یا» است. پس «و» را برمی‌داریم.

یکی هم یک حرف خنده‌داری زد و گفت: «این و یا جمله‌ات را آهنگین می‌کند.» من واقعاً متعجب ماندم که این حس زیباشناسی ایشان چقدر متبلور و گل کرده است که با یک «و یا» می‌خواهد جمله را آهنگین بکند!

پس از تعبیر «و یا» بپرهیزید.

تاریخ انتشار در کانال تلگرامی «ویراسـتاران»: ۱۰فروردین۱۳۹۶.