بازاندیشی در ویرایش زبانی فارسی

برای درست یا نادرست دانستن هر واژه یا ساخت نحوی، باید «دلیل» داشت و این دلیل باید مبتنی بر پژوهش‌های زبان‌شناختی و از جمله دستاوردهای زبان‌شناسی پیکره‌ای باشد. از همین رو، آموزه‌های سنتی ویرایش زبانی به بازنگری نیاز دارد.

علوم و فنون روزبه‌روز درحالِ پیشرفت و دگرگونی‌اند. آنچه دیروز جزو بدیهیات بود، ممکن است امروز چندان پذیرفته نباشد. فن ویرایش نیز همین‌ گونه است.

پژوهش‌های زبانی همواره در حالِ دگرگونی‌اند و علم زبان‌شناسی هر روز زاویه‌ای دیگر از زبان‌ها را به ما می‌شناساند. ویراستاری که پیشرفت علم زبان‌شناسی را نادیده بگیرد و با دستاوردهای آن لجاج ورزد، از قافلۀ علم بازمی‌ماند.

برای به‌اصطلاح درست یا نادرست دانستن هر واژه یا ساخت نحوی، باید «دلیل» داشت. اگر می‌گوییم فلان واژه غلط است، باید دلیل هم بیاوریم. اینکه بگوییم چون فلان استاد ارجمند در چند دهه قبل به‌سلیقۀ خود فرموده‌ است این واژه یا ساخت نحوی غلط است پس حتماً غلط است، اسمش «دلیل» نیست؛ جمود فکری است.

امروزه زبان‌شناسی پیکره‌ای به‌ کمک فرهنگ‌نویسی، ترجمه، آموزش زبان دوم، دستورنویسی و بسیاری از شاخه‌های زبان‌شناسی آمده‌ است. از دستاوردهای این شاخه از زبان‌شناسی می‌توان در ویرایش زبانی نیز بهره برد.

آیا «دهشت» درست است؟

تاکنون گفته می‌شد بسیاری از واژه‌ها و ساخت‌های نحوی در متن‌های کهن به‌ کار نرفته‌اند و غلط‌اند؛ ولی در این سلسله نوشته‌ها، هم با استدلال‌های زبان‌شناختی، درستی این واژه‌ها و ساخت‌های نحوی را ثابت کرده‌ایم و هم با استفاده از پیکره‌های تاریخی نشان داده‌ایم بسیاری از این حُکم‌ها از ریشه غلط بوده‌اند و برای شمار زیادی از این دست واژه‌ها، شاهدهای پرشمارِ کهن و معاصر به‌ دست داده‌ایم.

همچنین به بسیاری از واژه‌های عربی رایج در فارسی اشاره کرده‌ایم و نشان داده‌ایم برخلاف آنچه تاکنون در ده‌ها کتاب مربوط به ویرایش آمده‌ است، این واژه‌ها برساختۀ فارسی‌زبانان نیست و به‌ همین معنی رایج در فارسی، در عربی نیز کاربرد داشته و دارد.

نگارنده پیشنهاد می‌کند در کتاب‌های مربوط به ویرایش زبانی بازنگری کنیم و همۀ حُکم‌های صادرشده در این کتاب‌ها را چون وحی مُنزَل در ویرایش به‌ کار نگیریم و به هر تحول صرفی و نحوی و آوایی و معنایی، برچسب «غلط» نزنیم.