برنامهٔ کاربردی

عبارت گرته‌بردارانهٔ «برنامهٔ کاربردی» که ترجمهٔ لفظ‌به‌لفظ application software یا application program است، جز در متن‌های تخصصی، غالباً در فارسی چندان رسا نیست و مخاطب فارسی‌زبان را با ابهامی معنایی مواجه می‌کند.

در حوزهٔ رایانه، به‌طور کلی دو نوع برنامه یا نرم‌افزار وجود دارد: نرم‌افزار سیستمی (system software) و نرم‌افزار کاربردی (application software). نوع نخست، برنامه‌هایی را شامل می‌شود که بستری برای برنامه‌های دیگرند و شناخته‌شده‌ترین نمونه‌های آن، سیستم‌عامل‌هایی است مانند ویندوز و اندروید و آی‌او‌اِس. به‌بیان دقیق‌تر، در هر رایانه یا گوشی همراه، ابتدا نرم‌افزاری مانند ویندوز و اندروید نصب می‌شود و سپس در فضای آن نرم‌افزار، از نرم‌افزارهای دیگر استفاده می‌شود. به دستهٔ دوم از نرم‌افزارها اصطلاحاً «نرم‌افزار کاربردی» می‌گویند.

این دو اصطلاح تخصصی احتمالاً در زبان متخصصان رایانه کاربرد مشخصی دارد؛ اما بیشترِ فارسی‌زبانان تقریباً از زمان ورود رایانه به ایران، نرم‌افزارهای سیستمی را به‌اسم «نرم‌افزار» یا «برنامه» نمی‌شناخته‌اند؛ بلکه این دو تعبیر را صرفاً برای نامیدن دستهٔ دوم از نرم‌افزارها به کار می‌برده‌اند و امروزه نیز چنین است. ازاین‌رو، کسی که می‌خواهد ویندوز رایانه‌اش را عوض کند، نمی‌گوید: «می‌خواهم روی رایانه‌ام برنامه نصب کنم.»

بنابراین، به نظر می‌رسد عبارت گرته‌بردارانهٔ «برنامهٔ کاربردی» که ترجمهٔ لفظ‌به‌لفظ application software یا application program است، جز در متن‌های تخصصی و در جاهایی که بخواهند به تمایز دو نوع نرم‌افزار یادشده اشاره کنند، غالباً در فارسی چندان رسا نیست. به‌علاوه، این تعبیر، مخاطب فارسی‌زبان را با ابهامی معنایی مواجه می‌کند؛ چراکه «برنامه» یا «نرم‌افزار» در فارسی خودبه‌خود حاوی معنی کاربردی‌بودن است و هم‌نشین‌کردن آن با «کاربردی»، مخاطب را به این گمان می‌اندازد که: «مگر برنامهٔ غیرکاربردی هم داریم؟!» به‌عبارت دیگر، تمام برنامه‌ها یا نرم‌افزارهایی که در رایانه یا گوشی همراه از آن‌ها استفاده می‌کنیم، کاربردی‌اند و کار مشخصی برایمان انجام می‌دهند. ازاین‌رو، «کاربردی»خواندن آن‌ها حشو است.

چالش

گذشته‌ازاین، در زبان انگلیسی نیز application software به‌تدریج و بر اثر کاربرد، کوتاه و کوتاه‌تر شده؛ به‌طوری که ابتدا به‌صورت application و سپس app درآمده است. بااین‌حساب، حتی اگر از اشکال معنایی «برنامهٔ کاربردی» در فارسی صرف‌نظر کنیم و گرته‌برداری موجود در آن را ناروا نپنداریم، استفاده از آن در بیشترِ جاها مغایر ایجاز زبانی است؛ زیرا واژه‌های کوتاه «نرم‌افزار» یا «برنامه» یا «برنامک» به‌خوبی مقصودمان را می‌رسانند.

نکتهٔ آشکاری که گفتنش در اینجا بی‌مناسبت نیست، این است که با وجود واژه‌های «نرم‌افزار» و «برنامه» و «برنامک»، امروزه به‌کارگیری صورت دشوارخوان و دشوارنویس «اپلیکیشن» و نیز «اپ» به‌هیچ‌روی پسندیده نیست.