بررسی اثر
ویراستار با بررسی اثر تعیین می‌کند که حجم کار چقدر است و ویرایش غلیظ می‌خواهد یا رقیق. در هر حال، از همهٔ کارهایی که ویراستار برای ویرایش متن انجام می‌دهد، در متن ویراسته اثری بر جای نمی‌ماند. درجهٔ غلظت ویرایش به عواملی خارج از نفس اثر نیز بستگی دارد. سیاست ناشر در کار ویرایش اثر می‌گذارد؛ برای مثال اگر عمر کتابی در بازار زود سپری می‌شود یا ارزش روز دارد یا…، مهلت چندانی برای ویرایش ندارد. این اثر هرقدر که عالی ویرایش شود، اگر دیرتر از موعد به بازار برسد، کهنه می‌شود و تمام تلاش‌ها و سرمایهٔ صرف‌شده برای آن هدر می‌رود. منبع: «ویراسـتاران» virastaran.net
روند آماده‌سازی
اثری که ناشر برای چاپ اول می‌فرستد، یا نویسنده و مترجم به ناشر عرضه کرده، یا خود ناشر نگارش و ترجمه و تصحیح آن را سفارش داده است.منبع: «ویراسـتاران» virastaran.net
در حالت اول، اگر ویراستار در چهارچوب نشر قرار بگیرد، کار را بررسی می‌کند. در این مرحله، ویراستار باید هشیار باشد که مبادا اثر عرضه‌شده در بازار رقیب داشته باشد. در حالت دوم نیز ویراستار نقش رایزن و یار و یاور را در طرح‌ریزی ساخت کلی و رئوس مطالب اثر و حتی در تدارک منابع و ابزار تحقیق ایفا می‌کند.منبع: «ویراسـتاران» virastaran.net
سیاست ویرایش
مرحلهٔ ویرایش با تحویل اثر به ویراستار آغاز می‌شود؛ یعنی ویراستار اثر را صفحه‌شماری کرده و نظم و تداوم اجزای آن را وارسی می‌کند. اگر ترجمه است، متن اصلی و اگر تصحیح است، مقدمهٔ مصحح را خواستار می‌شود. سپس به مرور اجمالی اثر می‌پردازد تا ببیند چه‌کارهایی را باید برای ویرایش آن انجام دهد. خلاصه پیش از ویرایش، باید سیاست و مشی آن را تعیین کند. در تعیین سیاست ویرایش، نظر مدیریت، درجهٔ فوریت، ارزش اثر و کیفیت آن از عوامل مؤثر است.منبع: «ویراسـتاران» virastaran.net
آغاز کار
ویرایش هر اثری به دو بخش عمدهٔ ویرایش فنی و محتوایی تقسیم می‌شود. البته این دو نوع جدایی‌ناپذیر است و محتوای اثر، تعیین‌کنندهٔ ویژگی‌های ویرایش فنی است. ویرایش فنی کاری ظریف است و نه‌تنها به مهارت، بلکه به سطحی از معلومات و پختگی فرهنگی نیز نیاز دارد. چنین نیست که آیین‌نامهٔ انتشاراتی همهٔ مشکلات را حل کند. هرکه با استادی و ظرافت، آن را به‌کار نگیرد، دشواری‌هایی را برمی‌انگیزد.منبع: «ویراسـتاران» virastaran.net
ویرایش فنی
اِعمال رسم‌الخط، پاراگراف‌بندی، تنظیم پانوشت‌ها و ارجاعات، یکدست‌کردن ضبط‌ها و اصطلاحات، مشخص‌کردن عناوین آثار یا برخی واژه‌ها و عبارات، ضبط لاتینی نام‌ها یا معادل خارجی اصطلاحات فنی و مفاهیم علمی، تعیین محل تصاویر و اَشکال و نمودارها و جدول‌ها، تعیین سلسله‌مراتب عنوان‌ها و زیرعنوان‌ها یا کدبندی مطالب، اختیار شیوهٔ مناسب برای معرفی مشخصات کتاب‌شناسی و… در حوزهٔ خدمات ویرایش فنی قرار می‌گیرد.منبع: «ویراسـتاران» virastaran.net
روش ویراستارمن
ویراستار برای اجرای عملیات گوناگون، یا صفحه‌به‌صفحه همهٔ آن‌ها را به‌موازت هم انجام می‌دهد، یا اگر تنوع آن‌ها موجب تفرقهٔ حواس شود، مرحله‌به‌مرحله انجام می‌دهد. در هر دو حال باید تصویری جامع از انواع کارهایی که باید انجام دهد، مدنظر داشته باشد. در پایان نیز به‌عنوان وارسی نهایی، اثر ویراسته را از همهٔ جهات باید مرور کرده، ناهماهنگی‌ها و نقایص را رفع کند.منبع: «ویراسـتاران» virastaran.net
ویرایش محتواییمن
در این بخش، ویراستار آزادی عمل چندانی ندارد. محدودیت اصلی ویراستار در تغییر سبک است که حریم اثر شمرده می‌شود و جز با جواز معتبر نمی‌توان وارد آن شد. ناهماهنگی شیوهٔ تعبیر یا نوع اثر نیز به ویراستار اجازهٔ دست‌کاری می‌دهد. به هر حال، ویراستار دربارهٔ نوشتهٔ کسانی که اهل قلم و صاحب‌سبک نیستند، آزادی عمل بیشتری دارد؛ اما دربارهٔ متون مصحح، تصرف در سبک از محرمات است. ویراستار باید در این مقام مراقب بدخوانی‌هایی باشد که رسم‌الخط قدیم به‌وجود می‌آورد. دربارهٔ متون ترجمه، میزان تصرف مجاز ویراستار تابع حرمتی است که مایه و مقدار مترجم بر او تحمیل می‌کند.منبع: «ویراسـتاران» virastaran.net
پس از ویرایش
پس از همهٔ این مراحل، مرحلهٔ تحویل اثر به دستگاه تولید فرامی‌رسد. بهتر است ویراستار اصل یا سواد صفحات اول و آخر کتاب را نزد خود نگه دارد. در خلال فرایند تولید، هرگونه اصلاح یا حذف و اضافه یا جابه‌جایی در متن ویراسته انجام شود، باید با اطلاع و تأیید ویراستار و زیرنظر او باشد؛ حتی اگر این تغییرات را صاحب‌اثر انجام دهد.منبع: «ویراسـتاران» virastaran.net
پس از نشر
در این مرحله خوب است ویراستار نسخه‌ای چاپی از اثر را برای واردکردن تصحیحات مطبعی و دیگر اصلاح‌ها اختصاص دهد. تکرار خطاها، به‌ویژه خطاهای چاپی، در نوبت تازهٔ نشر، نوعی لاابالیگری محسوب می‌شود.منبع: «ویراسـتاران» virastaran.net
مناسبات انسانی
ویراستار حین ادای وظیفه، روابط انسانی جالب و شوق‌برانگیزی نیز پیدا می‌کند. چه‌بسا میان ویراستار و صاحب‌اثر پیوند الفت و دوستی پدید آید و باب مراوده و مکاتبه گشوده شود. همچنین ویراستار از صاحب‌اثر معلومات تازه فرامی‌گیرد. یکی از مزایای مسلّم ویراستاری این است که انسان حین خدمت، آموزش نیز می‌بیند.منبع: «ویراسـتاران» virastaran.net
صمیمیت گروهی
نکتهٔ بسیار مهم در این مناسبات، لزوم حفظ روحیهٔ همکاری جمعی و صمیمیت گروهی است. هرچه حاصل کار مرغوب‌تر و آبرومندتر باشد، بر وجهه و اعتبار مؤسسهٔ انتشاراتی افزوده می‌شود. به‌صلاح ویراستار است که به تذکرات و پیشنهادهای اصلاحی کمک‌ویراستار و مصحح و کارکنان فنی چاپخانه روی خوش نشان دهد و در قبال اظهارنظرهای نابجای آنان، رفتاری ملایم داشته باشد تا آنان را از انتقادهای بجا در فرصت‌های دیگر بازندارد.
مقالهٔ «آداب ویراستاری» نوشتهٔ احمد سمیعی و سومین مقاله از کتاب دربارهٔ ویرایش است. نویسنده پس از توضیحی دربارهٔ زمینهٔ کاری ویراستار، مقاله را در چنین بخش‌هایی گسترده است: ۱. بررسی اثر؛ ۲. روند آماده‌سازی؛ ۳. سیاست ویرایش؛ ۴. آغاز کار؛ ۵. ویرایش فنی؛ ۶. روش ویراستار؛ ۷. ویرایش محتوایی؛ ۸. پس از ویرایش؛ ۹. پس از نشر؛ ۱۰. مناسبات انسانی؛ ۱۱. صمیمیت گروهی.
چکیده‌ای از:
احمد سمیعی، «آداب ویراستاری»، در: نصرالله پورجوادی (زیرنظر)، دربارهٔ ویرایش، تهران: نشر دانشگاهی، ۱۳۶۵، ص۲۲ تا ۳۸.
چکیده‌ساز: مهدیه‌سادات شریعتی، ویراستارِ مؤسسهٔ «ویراسـتاران».
ویراستار: سیدحمید حیدری‌ثانی heydarisani.ir
