دومین نشست با موضوع «غلط و صحیح در زبان»، روز چهارشنبه ۲۴دی۱۳۹۳ در انتشارات فنی با سخنرانی ابوالحسن نجفی و امید طبیب‌زاده برگزار شد. این یادداشت به‌قلم افسانه دارسنج، تکه‌ای از بحث‌های آن نشست است:
گلچیدههایی از نشست انتشارات فنی با موضوع «صحیح و غلط در زبان»
فاصلهای بین معیارنویسان و غیرمعیارنویسان هست که اسمش را حفره، سوراخ، شکاف یا هرچه شما میپسندید، میگذاریم. از دیدگاه برخی صاحبنظران، این شکاف قرار نیست نقش «دیوار برلین» را در زبان فارسی بازی کند و دو آلمان در این عنصر مهم فرهنگی فارسیزبانان پدیدار سازد.
این شکاف در ذات زبان هست و فقط هم مختص زبان ما نیست؛ پس بترسیم از دیدگاهی که این دیوار را ایجاد کرده و دو گروه «فرهیختهنویس» و «عامینویس» را مطرح میکند؛ چراکه نه‌تنها اختلاف بین این دو هرگز از بین نمیرود، بلکه به‌مرور این ستیز در شیوهٔ به‌کارگیری زبان تا مرز اختلاف نژادی پیش خواهد رفت و تعابیر طبقهٔ «کارگر» و «روشنفکر» را به اصلی انکارناپذیر در بین اهل قلمِ فارسیزبان ترویج میدهد.
در این میان وظیفهٔ ویراستار چیست؟
دو مثال زنده و متداول در نشست مطرح کردند که بحث عینیتر شود و از حالت نظری خارج:
عبارت «مراقب خودت باش» هنگام خداحافظی، مثالی است از نحوهٔ استفادهٔ رایج از عبارتی که شاید کاربرد آن فقط زمانی درست باشد که بخواهیم به کسی یا کسانی هشدار دهیم و بگویم در خطر جدی هستند. چه بسا بهزبانآوردن این عبارت هنگام خداحافظی با یک معیارگوی کهن‌سال، برای وی دل‌واپسی هم ایجاد کند؛ در حالی که اکنون دوستان همسن بهراحتی میگویند و حس خوشایندی هم از شنیدن این عبارت دارند. بهنوعی، شادتر میشوند که برای طرفشان تا این حد عزیزند.
انصافاً این عبارت که زمانی حتی استادمان دکتر نجفی را نیز ترسانده بود، اکنون بهقدری رایج شده که دکتر هم پذیرفته است. علت ترویج راحت و زودهنگام این عبارت چیست؟ اینکه به ساختار زبان لطمهای نمیزند.
مثال دوم: واژهٔ «برای» به‌گفتۀ آقای کافی، امروزه به‌معنای «مال» استفاده میشود و با شتاب هم در حال ترویج است. صبح روز نشست، پرسش بارز بخش ویراستاریِ انتشارات فنی، ترویج استفاده از این واژه بوده است و آقای کافی هم به همکارانش قول داده بود که در این نشست، تکلیف این واژه را معلوم میکند.
سؤال را از استاد نجفی پرسید. پاسخ استاد چنین بود:
اولاً اینکه میگوید «همه» این واژه را بهکار میبرند، از نظر من جای شک دارد. گفتنِ «همه این واژه را به‌جای مال استفاده میکنند» احتیاط دارد. ثانیاً اگر روزی رسید که همه بهکار بردند، شما هم بهعنوان ویراستار بپذیرید. در حال حاضر خیر، صحیح نیست که از ویرایش این واژه خودداری کنید.
چرا دکتر در این قبیل مثالها سعی کرد قاطع پاسخ دهد؟ چون واژۀ «برای» صرفاً یک واژه نیست که جای واژهٔ دیگری نشسته باشد. گفتن «برای» به‌جای «مال»، ساختارشکنی است. وقتی میگوییم «این کتاب برای من است» به‌جای آنکه بگوییم «این کتاب مال من است»، حداقل اتفاقی که افتاده این است که گرتهبرداریِ کلامی از زبان انگلیسی کردهایم.
نشست که به این نحوه پیش رفت، من به نتیجهای رسیدم که نظر شخصی خودم است. لطفاً اگر اشتباه میگویم، اصلاح کنید:
آن شکاف و سوراخ و حفره، هرچه که اسمش باشد، از نظر من وقتی در «ساختار زبان» ایجاد شود، به اولین نشانههای «زخمِ بستر» میماند که چنانچه درمانش نکنیم، کل یک عضو بدن را ناقص و به‌مرور نابود میکند.
نمیدانم چند نفر از شما عزیزان زخمِ بستر دیدهاید یا اساساً تا چه حد با این نوع زخم و علت ایجادش و روش درمانش آشنایی دارید. جالب اینکه درمان این نوع زحم به پرستاری نیاز دارد؛ یعنی درست مثل کار ما ویراستاران که پرستار متن هستیم.
کافی است پرستار بیمار مبتلا به زخم بستر غفلت کند، نقطهٔ کوچک صرفاً تیرهرنگ زخم، چالهٔ عمیقی میشود که بسته به عضو درگیر، حتی یک توپ والیبال را میتوان در جای زخم فرو برد. چه بسیار بیماران آسیبنخاعی که با قطع نخاع زنده ماندند و از زخم بستر بر روی تخت بیمارستان جان دادند.
علاج زخم بستر در مرحلهٔ اول درمان، فقط یک «تشک مواج» است. به‌نظرم مواجبودن این بستر، به پذیرش «سیالبودن» زبان خیلی نزدیک است. بپذیریم که اگر بهروز بمانیم و سیر زبان را دنبال کنیم، بهخوبی میتوانیم جلوی زخم ساختارشکنی را بگیریم و زبان فارسی را حفظ کنیم.
گزارش این نشست را در اینجا بخوانید: غلط ننویسیم نقطه عطف نثر معیار فارسی است
