بهطور کلی در متنهای پژوهشی و تحقیقی، از هر منبعی که استفاده میشود، باید ارجاع درونمتنیِ آن را به همان زبان نوشت. این نکتهای است پراهمیت که در ارجاعدهی بسیاری از مقالهها و کتابها و یادداشتهای تحقیقی به آن چندان توجهی نمیکنند و در نتیجه، بار زحمتی نالازم به دوش مخاطب مینهند و گاه حتی سوءبرداشتهایی را موجب میشوند.
فرض کنید در نوشتاری پژوهشی بهزبان فارسی، به دو اثر از منتقد پرآوازه، تِری ایگِلْتون، ارجاع داده باشند: یکی بهفارسی و یکی بهانگلیسی. در چنین حالتی، اگر ارجاعدهی بهشکلی اصولی و صحیح انجام شده باشد، خواننده بهمحض اینکه در ارجاع درونمتنی با Eagleton مواجه شود، خودبهخود درمییابد که منبعِ ارجاع، اثری است بهزبان انگلیسی و برای آگاهی از اطلاعات کتابشناختی آن باید مستقیماً بهسراغ منابع لاتین در کتابنامه برود. به همین ترتیب، اگر به کلمهٔ «ایگلتون» بربخورد، بهسادگی متوجه میشود که به اثری ترجمهشده از این نویسنده ارجاع دادهاند و اطلاعات کتابشناختی این منبع را باید در میان منابع فارسی بجوید.
البته ممکن است کسانی با این نظر مخالفت ورزند و بگویند سال چاپ اثر که در ارجاع درونمتنی میآید، خود بهخوبی گویای این است که منبع، فارسی است یا لاتین. برای مثال، «ایگلتون، ۱۹۹۶» خود نشان میدهد که منبع لاتین است و «ایگلتون، ۱۳۶۸» خود نشانگر این است که به منبعی فارسی ارجاع داده شده است. این ازآنروست که مخاطب فارسیزبان معمولاً بهطور طبیعی انتظار دارد وقتی به اثری فارسی ارجاع میدهند، عددی بین ۱۳۰۰ تا ۱۳۹۶ پیش چشمش ظاهر شود و وقتی ارجاعدهی به منابع لاتین در کار است، با عددی بین ۱۵۰۰ تا ۲۰۱۷ مواجه شود. به همین سبب، احتمال اینکه مخاطب در ارجاع درونمتنی «۱۳۶۸» را «۱۳۶۸ میلادی» یا «۱۹۹۶» را «۱۹۹۶ خورشیدی» برداشت کند، تقریباً صفر است.
این حرف تا حدودی درست و پذیرفتنی است. با وجود این، هنوز نمیتوان این شیوهٔ ارجاعدهی را توجیه کرد؛ زیرا مخاطبِ آگاه حتی وقتی با «ایگلتون، ۱۹۹۶» روبهرو میشود و درمییابد که با منبعی انگلیسی سروکار دارد، هنوز دستیابی به آن منبع در کتابنامه برایش آسان نیست. چرا؟ چون پس از این مرحله تازه باید بهدنبال این باشد که «ایگلتون» را بهحروف لاتین چگونه مینویسند تا بتواند منبع ارجاع را در کتابنامه پیدا کند.
در چنین حالتی، بخت با مخاطب بسیار یار خواهد بود اگر در جایی از متن، پانوشتی حاوی صورت اصلی این نام بهحروف لاتین آمده باشد؛ وگرنه زحمت وی دوچندان میشود: ابتدا باید بر اساس آگاهیهای زبانی خویش یا با جستوجو در اینترنت و منابع دیگر، صورت لاتین این اسم را بیابد و در گام بعد، آن را در کتابنامه بجوید. این در حالی است که اگر از آغاز، ارجاعهای درونمتنی به منابع لاتین را بهحروف لاتین نوشته باشند، هیچگاه چنین دردسرهایی برای خواننده درست نمیشود و اطلاعرسانی بهسریعترین شکل ممکن صورت میپذیرد.