کسانی حرف‌اضافۀ مرکب «به‌خاطرِ» را نادرست دانسته‌اند؛ اما «به‌خاطرِ» را به‌علت جاافتادنش نمی‌توان از زبان بیرون راند. البته به دو دلیل می‌شود کاربرد آن را در نوشته‌های رسمی و جدی ناجایز شمرد: لحن غیررسمی و کلیشه‌بودنش.
واژۀ «خاطر» معنی‌های متعددی دارد؛ ازجمله: «ذهن»، «ضمیر»، «دل»، «حافظه»، «یاد»، «اندیشه»، «فکر» (نک: انوری، ۱۳۸۲). برای مثال، وقتی سعدی می‌گوید «آسوده‌خاطرم که تو در خاطر منی»، مقصودش «فکر» است یا وقتی حافظ می‌سراید «کِی شعرِ تر انگیزد خاطر که حزین باشد؟»، منظور «ضمیر» یا «دل» است. امروزه نیز این کلمه در بیشترِ معنی‌های یادشده کاربرد دارد.
فارسی‌زبانان از این واژه در صد سال اخیر حرف‌اضافۀ مرکب «به‌خاطرِ» را ساخته‌اند و در معنی تازه‌ای رواج داده‌اند. به‌گفتۀ بعضی از صاحب‌نظران، این حرف‌اضافه که معنایی نزدیک به «برای خاطرِ» در قرن‌های اخیر دارد، در گذشته سابقه نداشته و امروزه به دو معنی به کار می‌رود:
۱. برای: این‌همه راه را به‌خاطر دیدن شما آمده‌ام.
۲. به‌دلیلِ، به‌سببِ، به‌علتِ: به‌خاطر شیطنت از کلاس اخراج شد.
کسانی، مثل حسن عرفان (۱۳۷۲) و غلامحسین غلامحسین‌زاده (۱۳۷۹)، این حرف‌اضافه را یکسره نادرست دانسته‌اند. در مقابل، گروهی دیگر، ازجمله ابوالحسن نجفی (۱۳۷۱) و یوسف عالی‌عباس‌آباد (۱۳۸۵) و ناصر نیکوبخت (۱۳۸۷)، به‌سبب پررواج‌بودن این کاربرد، آن را پذیرفته‌اند؛ اما به‌کاربردنش را در نثر معیار ناجایز شمرده‌اند.
اما از این میان، جانبِ کدام دیدگاه را باید گرفت و کدام‌یک را می‌توان اجرا کرد؟
به نظر می‌رسد «به‌خاطرِ» را به‌علت جاافتادنش نتوان از زبان بیرون راند. بااین‌همه، به دو دلیل می‌شود کاربرد آن را در نوشته‌های رسمی و جدی ناجایز شمرد: یکی به‌دلیل لحن غیررسمی‌ای که دارد و دیگری به‌دلیل کلیشه‌بودنش.
#آواچهٔ ۳۷، به‌خاطر
«به‌خاطرِ»، همچون «برای خاطرِ»، غالباً در گفتار کاربرد دارد و چندان با حال‌وهوای نوشته‌های رسمی دمساز نیست. ازاین‌رو، بهتر است در نوشتۀ معیار از آن استفاده نکنیم. افزون‌براین، همچنان‌که ابوالحسن نجفی در «غلط ننویسیم» به‌خوبی خاطرنشان کرده، شیوع این لفظ در بسیاری جاها به‌سبب تنبلی ذهنی نویسنده و گوینده است. به‌سخن دیگر، نویسنده یا گوینده رنجِ یافتن واژه‌های دقیق‌تر را به جان نمی‌خرد و به‌جای «به‌دلیلِ» و «بر اثرِ» و «به‌علتِ» و «به‌سببِ» و «در نتیجۀ» و «به‌دنبالِ» و چندین کلمۀ دیگری که مقصود را دقیق‌تر و باریک‌تر می‌رساند، به‌سادگی «به‌خاطرِ» را به کار می‌برد. چنین کاربردی را «کلیشه» می‌نامند. جمله‌های زیر و معادل‌هایی که به‌جای این حرف‌اضافه می‌توان نشاند، این نکته را بهتر نشان می‌دهد:
ـ مدارس تهران به‌خاطر آلودگی هوا تعطیل شد. (به‌دلیلِ، به‌علتِ)
ـ جلسۀ امروز به‌خاطر نیامدن رئیس برگزار نشد. (به‌دنبالِ، بر اثرِ، در پیِ)
ـ نادر به‌خاطر مصرف کوکائین دستگیر شد. (به‌جرمِ)
کتابنامه
- انوری، حسن، ۱۳۸۲، فرهنگ بزرگ سخن، ج۴، چ۲، تهران: سخن.
- عالی‌عباس‌آباد، یوسف، ۱۳۸۵، فرهنگ درست‌نویسی سخن، چ۱، تهران: سخن.
- عرفان، حسن، ۱۳۷۲، فرهنگ غلط‌های رایج، چ۱، تهران: واحد ادبی دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
- غلامحسین‌زاده، غلامحسین، ۱۳۷۹، راهنمای ویرایش، چ۱، تهران: سمت.
- نجفی، ابوالحسن، ۱۳۷۱، غلط ننویسیم: فرهنگ دشواری‌های زبان فارسی، و۲، چ۱، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- نیکوبخت، ناصر، ۱۳۸۷، مبانی درست‌نویسی زبان فارسی معیار، چ۲، تهران: چشمه.
