آیا رئیس‌جمهور غلط است؟
واژۀ «رئیس‌جمهوری» در اصل به کسی اطلاق می‌شود که ریاست نظام جمهوری را بر عهده دارد. در فارسی امروز، به‌ویژه در فارسی گفتاری، معمولاً به‌جای این لفظ، «رئیس‌جمهور» به کار می‌رود.
عده‌ای به‌کاربردن «رئیس‌جمهور» را در این معنی خطا دانسته و دلیل آورده‌اند که «جمهور» به‌معنی «مردم» است و در نتیجه، «رئیس‌جمهور» یعنی «کسی که بر همۀ مردم ریاست می‌کند»؛ ولی چنین شخصی در واقع نه بر مردم، بلکه بر نظام جمهوری ریاست می‌کند. به‌تعبیر دیگر، کسی که در این مقام قرار می‌گیرد، رئیسِ مردم نیست؛ بلکه رئیس حکومتی است که مردم به آن رأی داده‌اند (نفیسی، ۱۳۴۴: ۲۵۷؛ عرفان، ۱۳۷۲: ۱۲۶؛ عالی‌عباس‌آباد، ۱۳۸۵: ۱۶۷؛ ارژنگ، ۱۳۹۰: ۵۶؛ ذوالفقاری، ۱۳۹۲: ۱۸۹).
اشکال این تجویز چیست و چارۀ کار کجاست؟
اعمال این نظر هرچند تا اندازه‌ای درست می‌نماید، شدنی نیست.
اولاً در فارسی معاصر به شخصی که زمام امور اجرایی کل کشور را در دست می‌گیرد، غالباً «رئیس‌جمهور» می‌گویند و نه «رئیس‌جمهوری». بنابراین به نظر می‌رسد با درنظرگرفتن بسامد کاربرد این کلمه، بتوان آن را صحیح دانست.
ثانیاً «رئیس‌جمهوری» در تداول غالب فارسی‌زبانان به‌معنی مصدری به کار می‌رود و نه به‌معنی فاعلی. به‌سخن دیگر، فارسی‌زبانان «رئیس‌جمهور» را در معنای «شخصی که ریاست قوۀ مجریه را عهده‌دار است» به کار می‌برند و برای اشاره به معنی مصدری آن، از لفظ «رئیس‌جمهوری» استفاده می‌کنند:
ـ رئیس‌جمهور در جمع مردم اصفهان سخنرانی کرد.
ـ دوران رئیس‌جمهوری ترامپ کوتاه است.
با این اوصاف، ظاهراً به‌کاربردن «رئیس‌جمهوری» برای اشاره به شخص در بسیاری جاها موجب آشفته‌شدن دلالت این لفظ می‌شود و در نتیجه، مخاطب در فهم مقصود درمی‌ماند.
از این گذشته، چنین می‌نماید که در معنایی مجازی بتوان «رئیس‌جمهور» را به‌معنی «رئیس مردم» (و نه «رئیس حکومت مردمی») صحیح دانست.
توضیح این مطلب این است که در نظام حکومت‌داری جمهوری، همچنان مفهوم ریاست تا حدی مصداق دارد؛ چراکه دردست‌گرفتن زمام امور اجرایی مملکت خودبه‌خود نوعی قدرت و برتری به چنین شخصی می‌دهد و می‌توان با اندکی تسامح، او را رئیس مردم پنداشت؛ منتها فرق این ریاست با ریاست در نظام غیرجمهوری این است که در این نظام، مردم‌اند که با رأی خود ریاست را به شخص واگذار می‌کنند، ولی در نظام‌های دیگر این کار به‌دست صاحبان قدرت صورت می‌گیرد.
نتیجه
بنا بر این توضیحات، به‌کاربردن «رئیس‌جمهور» برای اشاره به شخص و «رئیس‌جمهوری» برای اشاره به مفهوم مصدری («ریاست جمهوری») صحیح‌تر و پسندیده‌تر است.
کتابنامه
- ارژنگ، غلامرضا، ۱۳۹۰، ویرایش زبانی برای زبان نوشتاری فارسی امروز، چ۱، تهران: قطره.
- ذوالفقاری، حسن، ۱۳۹۲، راهنمای ویراستاری و درست‌نویسی، چ۳، تهران: علمی.
- عالی‌عباس‌آباد، یوسف، ۱۳۸۵، فرهنگ درست‌نویسی سخن، چ۱، تهران: سخن.
- عرفان، حسن، ۱۳۷۲، فرهنگ غلط‌های رایج، چ۱، تهران: واحد ادبی دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
- نفیسی، سعید، ۱۳۴۴، در م‍ک‍ت‍ب استاد، چ۲، تهران: عطایی.
3 دیدگاه. دیدگاه خود را ثبت کنید
معنای مصدری برای این واژه نه آن طور که در مطلب بالا گفته شده «رئیس جمهوری» بلکه «ریاست جمهوری» است و مفهوم مصدری به جزء اول ترکیب اضافی منتقل می شود، نه جزء مضاف الیه. می دانیم که از نظر دستوری مضاف نقش می پذیرد نه مضاف الیه. مضاف الیه را در نحو تابع می گویند و نقش دستوری مستقلی ندارد.
رییس‌جمهور با ۲تا «ی» اشتباه است؟
طبق دستورخط فرهنگستان: رئیس‌جمهور.