#آواچهٔ ۶۶، پذیرش نوواژه

نوواژه

فرهنگ

واژه‌سازی

محمدمهدی باقری

پخش از رادیو ایران، برنامهٔ «کافه‌هنر»، ۵شهریور۱۳۹۶

اونا واژه‌های نو رو راحت می‌پذیرن؛  ولی نوواژه‌ها برای ما باید خیلی شرط و قروقمیش داشته باشن!

… اگر واژه نبود، اگر واقعاً کلمه به‌دنیا نمی‌آمد، اگر جمله‌های بی‌کلمه و واژه حواسشان به این جملات دغدغه‌انگیز دل و عشق و ارتباط وجود نداشت، حال دنیای ما چطوری بود واقعاً؟

اگر یک جمله‌ای بی‌کلمه بود، بی‌واژه بود، چه شکلی می‌شدند؟ آقای واژه، آنجا نشسته‌ای و داری چشمک می‌زنی؟! چشم، می‌خواهم بیایم الان سر میزت بنشینم تا یک پیاله واژهٔ خوشگوار و خنک به ما تعارف بکنی. کیست که دست رد به سینه‌ات بزند؟!

جامعهٔ انگلیسی‌زبان، در برابر واژه‌سازی تواضع زیادی دارد؛ یعنی مردمش می‌پذیرند واژه‌هایی را که پیشتازان دنیای فناوری که قرار است خیلی باکلاس و خیلی روزآمد و نو باشد، تصویب می‌کنند و تعیین می‌کنند برای محصولات، مردم استفاده می‌کنند.

مثلاً لپ‌تاپ. باورتان می‌شود معنایش چیست؟ لپ‌تاپ یعنی وسیله‌ای که می‌گذارند روی ران پا. لَپ یعنی ران پا، و تاپ یعنی رویش. همین! ببینید، برای همچین وسیلهٔ پیشرفته‌ای که آن وقتی که آمد، خیلی سروصدا کرد و جزو اختراعات خیلی مهم شاید قرن بیستم هم هست، به‌راحتی گذاشتند لپ‌تاپ! حالا اگر در فارسی به‌جای این بگذارند «رو رانی»، چه حسی به ما دست می‌دهد؟! می‌گوییم: «آقا! سلیقه داشته باش! برو چیزی پیدا کن که یک کمی تکنولوژیک باشد، فناورانه باشد،‌ پیشرفته باشد.» لذا ما همان لپ‌تاپ می‌گوییم، کاری هم با آن نداریم.

مثلاً هندزفری، احساس ما آن، آن بار معنایی که در ذهنتان می‌آید که هندزفری چیست؟ یک چیز خیلی پیشرفته، ریز، خیلی رویش کار کرده‌اند! آن‌ها خیلی راحت به این گفته‌اند «دست‌آزاد»، یعنی هندز: دست‌ها، فری است: آزاد است. به همین راحتی واژه ساخته‌اند! ما این کار را نمی‌کنیم؛ یعنی اگر نهادی بیاید واژه بسازد و این‌جوری، به همین راحتی، با همین درجهٔ ملموس‌بودن، عینی‌بودن و دم‌دست‌بودن واژه بسازد، بازهم ما استفاده نمی‌کنیم؛ چون احساس می‌کنیم که باید خیلی معنادار باشد.

دسک‌تاپ، تمام شد! یعنی «روی میز است» ولی ما نمی‌توانیم فارسی برای این بگذاریم دقیقاً؛ چون احساس ما این است که چیزهای دیگر روی میز می‌گذاریم و آن‌ها برای ما بی‌ارزش است و رایانه خیلی باارزش است!

تاریخ انتشار در کانال تلگرامی «ویراسـتاران»: ۵شهریور۱۳۹۶.