▪️ کژتابی = چندمعناییِ ناخواسته
حمید دوست چهل‌سالهٔ من است.
شمایی که این جمله را شنیدید، معنایی از آن برداشت کردید و آن اینکه «حمید چهل سال دارد.» اما همه‌تان این را برداشت نکردید. برخی این برداشت را کردند که «حمید چهل سال با من دوست است» و عده‌ای‌تان هم دو تا معنا را برداشت کردید.
آیا نویسنده وقتی این را می‌نوشت، دو تا معنا مدنظرش بود؟ نه. از بافت می‌شود فهمید کدام معنا مدنظرش بوده است. ولی به هر حال این جمله هم باید دوپهلو یا دومعنا نباشد. وقتی دوپهلویی یا دومعنایی، ناخواسته و غیرعمدی باشد، به آن کژتابی می‌گویند.
واژهٔ کژتابی را آقای خرمشاهی ساخته است. ایشان کتابی نوشته است به‌نام کژتابی‌های ذهن و زبان که بیست سال، کژتابی‌های شنیده و دیده‌اش را در این کتاب جمع کرده است. آقای خرمشاهی خیلی از کتاب‌هایش را به‌روش قلکی یا آبیاری قطره‌ای سامان داده است. از رانندهٔ تاکسی، از پسرش، از مقاله‌ای علمی، از کتابی قدیمی اگر کژتابی دیده آن را جمع کرده، خردخرد برخی‌اش را در روزنامه چاپ کرده و بعد جمع کرده و این کتاب را به بازار عرضه کرده است.
بهاءالدین خرمشاهی، کژتابی‌های ذهن و زبان، تهران: نشر ناهید.
این کتاب، کتاب مفرح و خواندنی و آموزنده‌ای است و در سیر مطالعاتی پیشنهادی مؤسسهٔ «ویراستاران» هم هست:
کژتابی به‌صورت مخفی رخ می‌دهد. نشانه‌هایی دارد و انواعی دارد که ما در کارگاهمان می‌گوییم؛ ولی در تمام زبان‌ها و در خیلی از جمله‌ها احتمال رخ‌دادن کژتابی وجود دارد، بدون اینکه نویسنده بفهمد. آخر اگر نویسنده بفهمد که از این جمله دو تا برداشت می‌شود و دو تا معنا دارد، همان لحظه درستش می‌کند.
اینکه ویراستاری نباشد یا ویراستار، ناشی باشد و بعد خواننده کژتابی را پیدا کند، نشان می‌دهد که نویسنده موقع نوشتن حواسش نبوده و داغ بوده است و نفهمیده که این بافت، این ساخت، این طرز نوشتن، این چینش کلمه‌ها کنار همدیگر، دومعنایی، دوپهلویی و کژتابی آفریده است.
راه‌حل: پیش از انتشار حتماً متنتان را بخوانید. یک ذره هم بدبینانه بخوانید و کژتابی‌هایش را دربیاورید.
پس این جمله‌ها کژتابی دارد:
حمید دوست چهل‌سالهٔ من است.
سامان همکار سی‌سالهٔ ماست.
تاریخ انتشار در کانال تلگرامی «ویراسـتاران»: ۱۶فروردین۱۳۹۶.
