علت غایی به وجود ذهنی…

به این جملات بنگرید:

علت غایی به وجود ذهنی، عامل حرکت

به بیان دیگر، هر هدفی را که در ذهن خود تصور کنیم یا به آن علم پیدا کنیم، آن را علّت غایی به وجود ذهنی می‌نامند و پس از آنکه حرکت کردیم و در خارج از ذهنمان، به آن هدف رسیدیم، در آن ‌صورت، همان هدف ذهنی خود را در خارج می‌یابیم. وجود هدف در خارج از ذهن را غایت به وجود خارجی می‌نامند.»

گذشته از اینکه شیوهٔ تخاطب این جملات ناهمگون است، عبارت‌های «علت غایی به وجود ذهنی…» و «غایت به وجود خارجی» ذهن خواننده را گمراه می‌کند. حال وقتی جمله را به‌این‌صورت برگردانیم، مقصود نویسنده واضح می‌شود:

علت غایی در مرتبهٔ وجود ذهنی…

غایت در مرتبهٔ وجود خارجی

اینجاست که خلاصه‌نویسی‌ (ایجاز) مناسب نیست و باید توضیح مناسب آورد.