«توسعه» در فارسی بهمعنی «گسترش» و «پیشرفت» است؛ اما در سالهای اخیر بر اثر ترجمه، دستخوش گرتهبرداری معناییِ ناروایی شده است. این نوع گرتهبرداری وقتی روی میدهد که مترجمی نابلد دربرابر واژهای خارجی که معنیهای متعدد دارد، صرفاً یک واژه (که معمولاً نخستین معادل است) بشناسد و آن را در همهجا به کار ببرد. این خطاها رفتهرفته و بر اثر تکرار، به متنهای غیرترجمهای نیز راه مییابد.
کلمۀ Develop در زبان انگلیسی چندین معنی دارد؛ ازجمله: توسعهدادن، گسترشدادن، رشددادن، پروردن، شکوفاکردن، شکلدادن، ایجادکردن، ابداعکردن. بسیاری از مترجمان هرجا به این واژه برمیخورند، فوری «توسعه» یا «گسترش» را دربرابرش مینشانند؛ حالآنکه این دو واژه در فارسی حاوی همۀ معنیهای بالا نیست و در بیشترِ مواقع، برای آنها معادلهای دیگری وجود دارد.
بهطور کلی، در فارسی وقتی از «توسعه» یا «گسترشِ» چیزی سخن میرود، آن چیز موجود است. بهعبارت بهتر، چیزی وجود دارد و آنگاه برای بهترکردنش یا منتشرکردنش اقدام میکنند. این در حالی است که در بسیاری جاها این دو لفظ را بهاشتباه بهجای «راهاندازی» و «ایجاد» و «پایهگذاری» و «ساخت» و «تولید» به کار میبرند؛ بهویژه در متنهایی که در حوزۀ فناوری نوشته میشود. درنتیجه، در بسیاری جاها مقصود از «توسعه» مشخص نیست و مخاطب بهخوبی درنمییابد که آیا صحبت از گسترش چیزی ازپیشموجود است یا ساخت و تولید آن. مثال بارز این ابهام معنایی واژۀ «توسعهدهنده» است که اغلب بهجای «سازنده» یا «تولیدکننده» به کار میرود. در ادامه، نمونههایی از این کاربرد نادرست را بهاضافۀ معادلهای صحیح آن ذکر میکنم:
ـ این بخش از کتاب مراحل مختلفی را که برای توسعۀ برنامۀ وفاداری موفق باید طی کرد، بهتفصیل توصیف میکند. (راهاندازی)
ـ توسعهٔ برنامۀ وفاداری مشتری، بسیار شباهت دارد به توسعۀ محصولی جدید. (راهاندازی، تولید)
ـ فناوریهایی که پیشتر دربارۀ آنها صحبت کردیم، همه برای تأثیر بر زندگی بشر و با هدف بهبود آن توسعه یافته است. (ایجاد)
ـ گاروین و برخی از صاحبنظران دیگر با تسری مصادیق مدل سیستم باز به سازمان و درنظرگرفتن قابلیتی نظیر قابلیت مغز انسان برای آن مدل، این نظریه را توسعه دادند. (پایهگذاری)
ـ با افزایش آسیبهایی که ازطریق بدافزارها پدید میآید، برنامههایی برای مبارزه با آنها توسعه داده شده است. (ساخته، تولید)
ـ دانستن این نکته اهمیت دارد که توسعهدهندگان برنامههای کاربردی گاهی میتوانند به دادههای شما در فیسبوک دسترسی داشته باشند. (سازندگان)
ـ توسعهدهندگان نینتندو سوئیچ از ساختِ یک نرمافزار موبایل برای نظارت از راه دور بر فرزندان در هنگام بازی با این کنسول خبر میدهند. (سازندگان)
ـ توسعهدهندگان بیتکوین اگرچه نرمافزار آن را بهبود میبخشند، نمیتوانند تغییری را بر آن تحمیل کنند. (ابداعکنندگان)