ماهانه یا ماهیانه؟ کدام درست است؟

در نشست ویرایش، دوستان راجع به مطلبی در کتاب مبانی درست‌نویسی زبان فارسی معیار تحت عنوان «پسوند انهٔ نسبت» تردید داشتند که آن مطلب را در اینجا می‌آورم:

کلمهٔ ماهانه و سالانه با همین املا صحیح است و به‌کاربردن آن به‌صورت ماهیانه و سالیانه وجهی ندارد؛ زیرا ماهانه و سالانه معنی انفراد دارد، نه جمع.

در خصوص این مطلب، باید بگویم در غلط ننویسیم چنین نوشته شده است:

صفت یا قید ماهیانه امروزه کمتر به‌ کار می‌رود و چه بسا به‌نظر نویسندگان معاصر غلط بیاید؛ اما این کلمه در متون معتبر قدیم به‌ کار رفته و در زبان گفتار هنوز مستعمل است و نباید آن را غلط پنداشت… . به‌موجب یک قاعدهٔ کلی، کلماتی را که در جمع «ان» می‌گیرند با افزودن «ه» غیرملفوظ… به پایان «ان» می‌توان تبدیل به صفت یا قید کرد؛ مانند مرد، مردان، مردانه… .

بر این‌ اساس، صفت یا قید ماهیانه نیز از ماهیان گرفته شده است. ماهیان به‌منزلهٔ ماه، امروزه نامستعمل است؛ ولی در متون قدیم به‌ کار رفته است… .

در چند دههٔ اخیر، فضلا ترکیب ماهانه را به‌قیاس روزانه و شبانه ساخته و لااقل در زبان نوشتار، آن را جانشین ماهیانه کرده‌اند. از آنجا که واژهٔ ماهان، به‌عنوان جمع ماه، مستعمل نیست، به‌ نظر نمی‌آید که ماهانه صحیح باشد. با این‌همه، چون امروز در همهٔ نوشته‌ها به‌ کار می‌رود، ناچار باید آن را در کنار ماهیانه پذیرفت.

در نقد این مطلب آقای ابوالحسن نجفی، آقای محمدرضا ترکی در کتاب پرسه در عرصهٔ کلمات نوشته‌اند:

فارغ از کم‌کاربردبودن ماهیانه، توضیحات جناب نجفی درست است؛ اما برای روشن‌ترشدن وجه اشتقاق کلمهٔ ماهیان، به‌عنوان جمع ماه، باید یادآوری کنیم که این کلمه در اصل پهلوی خود، «ماهیکان»… بوده است؛ درست مثل سال که در اصل سالیکان بوده و… .

منابع:

۱. ابوالحسن نجفی، غلط ننویسیم، چ۱۰، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۸۱، ص۳۳۴و۳۳۵.

۲. محمدرضا ترکی، پرسه در عرصۀ کلمات، چ۱، تهران: سخن، ۱۳۸۷، ص۶۴.

این مطلب را هم بخوانید:

چرا نباید برخوردار بود؟!