#آواچهٔ ۱، بی‌نظیرترین

عید نوروزی رفته بودیم یزد و می‌خواستیم مسجدجامع یزد را که شاهکار معماری ایرانی است، ببینیم. ابتدای مسجد یک بنر خیلی بزرگ زده بودند. من تا آن‌وقت بنر به آن بزرگی ندیده بودم! نوشته بودند: «به بی‌نظیرترین بنای تاریخی جهان خوش آمدید.» همه رد می‌شدند و می‌رفتند. اما ویراستار، نویسنده و مترجم باید ذهنش روی واژه‌ها حساس باشد.

«بی‌نظیرترین» یعنی چه؟ «بی‌نظیر» یعنی چیزی که نظیر ندارد. بعد، «بی‌نظیرتر» یعنی چه؟ «بی‌نظیرترین» آن‌وقت یعنی چه؟ دیدید معنا ندارد؟ به این می‌گویند خطای منطقی. یکی از مبانی ویرایش زبانی است و مثال بارزش «بی‌نظیرترین» است.

«بی‌نظیرترین» را با نیم‌فاصله در گوگل جست‌وجو کردم. این‌ور و آن‌ورش را هم بستم (کوتیشن گذاشتم). بعد هم با فاصله جست‌وجو کردم (یعنی «بی»، فاصله، «نظیرترین»). در مجموع حدوداً ۸۰۰هزار «بی‌نظیرترین» در متن‌های فارسی در وب، راه پیدا کرده است. نتیجهٔ این جست‌وجو نشان می‌دهد این خطا خیلی مخفی است.

می‌دانید ما کی دچار این خطا می‌شویم؟ وقتی که جوّ ما را می‌گیرد. وقتی می‌خواهیم از چیزی تعریف خیلی چشمگیری بکنیم، می‌گوییم بی‌نظیر. بعد می‌بینیم نشد. مثلاً می‌گوییم «بی‌نظیرترین آهنگ یانی این است» یا «بی‌نظیرترین گزارش‌کار آزمایش هیدرولیک» یا «غار کتله‌خور، بی‌نظیرترین غار ایران»، «بی‌نظیرترین نسخهٔ خطی قرآن هم‌اکنون در اختیار ماست» و همین جور مثال‌های مختلف.

حواسمان باشد وقتی که می‌خواهیم بگوییم «کودک بی‌نظیرترین دورهٔ زندگی‌اش وقتی است که زبان باز می‌کند» و واقعاً هم انگار همین‌ طور است، از تعبیر بی‌نظیرترین استفاده نکنیم. «ترین»ش را بیندازیم، بعد استفاده کنیم. بگوییم «دوران بی‌نظیر زندگی انسان»، «بنای بی‌نظیر تاریخی جهان»، «نسخهٔ خطی بی‌نظیر قرآن». از تعبیر «بی‌نظیرتر» و «بی‌نظیرترین» دوری کنیم.

تاریخ انتشار در کانال تلگرامی «ویراسـتاران»: ۱۹اسفند۱۳۹۵.