#آواچهٔ ۱۷، صفت‌های به‌هدف‌خور

▪️ صفت به‌هدف‌خور
▪️ به‌جای «خوب» و «بد» صفت‌های به‌هدف‌خور بگذاریم.

در کارگاه «نگارش و زیبانویسی» وقتی دربارهٔ کلیشه‌ها صحبت می‌کنیم، انواعش را باز می‌کنیم و یک جایی می‌رسیم به اینکه صفت‌های کلیشه‌شده استفاده نکنید. وقتی می‌گویم این فیلم را دیدی؟ و تو می‌گویی آره و من می‌گویم چطور بود؟ اگر جواب بدهی «خوب بود»، از صفت کلیشه‌ای استفاده کرده‌ای. «خوب» و «بد» بزرگ‌ترین کلیشه‌های صفتی یا صفت‌های کلیشه‌ای در زبان فارسی هستند. غذا چطور بود؟ «خوب بود.» مهمانی خوش گذشت؟ «خیلی خوب بود.» نهایتاً «خیلی» می‌گذاریم. خوشت آمد یا نه؟ «نه، بد بود.»

وقتی می‌گویم این سیب خوب است، شما چه تصوری از خوبی این سیب در ذهنتان ترسیم می‌شود؟ کمی عمیق بشوید. تقریباً هیچ، غیر از بار مثبت. یعنی خوب از صفر به بالا در فضای بی‌کرانی از مثبت‌بودن سیر می‌کند و همه را پوشش می‌دهد. خب این «خوب» نیست. گفتم «خوب». خب این «دقیق‌گویی» نیست.

من نمی‌دانم چه ویژگی، چه جنبه، چه خصوصیتی از این سیب برای شما جذاب، مناسب و پسندیدنی بوده. این سیب خوب است یعنی آبدار است؟ یعنی ارزان است؟ طبیعی است؟ تازه است؟ خوش‌رنگ است؟ خوشگل است؟ و لزوماً شاید خوشمزه نباشد. همان‌ طور که ما برای مهمان میوهٔ زیبا می‌خریم و کاری به مزه‌اش نداریم. اگر من به‌جای اینکه بگویم این سیب خوب است، بگویم این سیب آبدار است، این سیب خوش‌رنگ است، خواننده تصویر خیلی مشخصی از این سیب در ذهنش شکل می‌گیرد و می‌تواند با متن تو، با کلام تو، با زبان تو ارتباط نزدیک‌تری برقرار کند.

پس، از صفت‌هایی استفاده کنیم که ما بهشان می‌گوییم به‌هدف‌خور، دقیق، گویا، شفاف، تصویردار، مشخص، معین. به‌هدف‌خور یعنی چه؟ یعنی بزند آنجایی که باید بزند. کلاس ما چطور بود؟ «خیلی خوب بود.» خب این کلیشه است. جذاب بود، کاربردی بود، صمیمانه بود، پُر بود، مطلب داشت، حرف برای گفتن داشت، خوش‌زمان بود، زمانش زمان مناسبی بود، نکته‌آموز بود.

اگر امروز یا روزهای قبل متنی نوشتید، یا فردا می‌خواهید بنویسید، حتی در پیامک‌هایتان، در حرف‌زدنتان، تا ذهنتان خواست «خوب» را استفاده کند و «بد» را به‌کار بگیرد، اندکی مکث کنید. در این درنگ، به این فکر کنید که چه صفتی می‌توانید به‌کار بگیرید که این گردن‌بند، این انگشتر، این کفش، این مهمانی، این استاد، این کتاب، این فیلم، این موسیقی، این غذا، برای مخاطب، برای خواننده، برای شنونده، ملموس و واقعی و جذاب و تصویردار شود.

از صفت‌های به‌هدف‌خور استفاده کنید. از صفت‌های عام، باز، فراگیر، کلان، یک ذره هم منفی بگوییم: از صفت‌های هرزه، نخ‌نما و کلیشه‌ای، تا می‌توانید دوری کنید.

و یک تذکر: این درس مربوط به درست‌نویسی نیست. «خوب» و «بد» کاملاً درست هستند. این نکته مربوط به نگارش و زیبانویسی و جذاب‌نویسی است. برای وقتی است که شما می‌خواهید متن خودتان را بهتر کنید.

تاریخ انتشار در کانال تلگرامی «ویراسـتاران»: ۵فروردین۱۳۹۶.